393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

Pompeji zijn de karrensporen bewaard gebleven en kon uit de mate waarin ze waren uitgesleten
worden afgeleid welke wegen het intensiefst voor transport werden gebruikt. Daaruit bleek duidelijk
dat het zware verkeer uit het centrum werd geweerd en bijvoorbeeld nauwelijks in de grootste
hoofdstraat kwam. 1978 In Voorburg is iets dergelijks waarneembaar. Het valt namelijk op dat de
belangrijkste hoofdstraat tussen de stoepen een breedte heeft van 45 voet, terwijl de noordelijker
gelegen weg, die in het verlengde lag van de weg over de strandwal, tussen de stoepen bijna
anderhalf maal zoveel ruimte bood. En deze Voorburgse hoofdweg had waarschijnlijk een bestrating
met stenen. Dat oogde fraai, maar was minder gunstig voor hoefdieren. Wellicht werd de brede weg
als doorgaande route gebruikt voor bijvoorbeeld veetransporten en ruiters. In Pompeji is in feite ook
sprake van zo’n tweede belangrijke decumanus in het verlengde van een handelsweg die buiten het
forum om wordt geleid. 1979 Een dergelijke omleiding is tevens uit andere Romeinse steden bekend,
bijvoorbeeld Avanches en Oberwinterthur, beide in Zwitserland. 1980
Van belang is verder dat in Voorburg alleen het midden van de hoofdweg bestraat geweest lijkt te
zijn. De dragende houten constructie is namelijk zo’n 20 voet breed terwijl er tussen de twee stoepen
45 voet ruimte is. Aan weerszijden van het verharde deel lag dus een onverharde strook van ruim 10
voet. Een vergelijkbare situatie is bekend uit Keulen waar een goed bewaard gebleven stenen wegdek
ook alleen in het midden is aangelegd. Ook daar is het verharde deel bijna zes meter breed met aan
weerszijden ongeveer drie meter brede onverharde flanken. Dat bood mogelijk ruimte voor ruiters en
lastdieren. Maar ook voor soldaten met spijkerschoenen liep een hard wegdek blijkens experimenten
ongemakkelijk. 1981 Verder is het denkbaar dat deze ruimte werd benut om bij een bezoek aan een van
de winkels of kroegen paarden en lastdieren vastgebonden aan bijvoorbeeld een porticuszuil te laten
wachten. In Pompeji zijn in de stoeprandstenen openingen gevonden die waarschijnlijk dienden om
dieren vast te zetten. 1982 In Valkenburg zijn houten palen opgegraven die daarvoor gebruikt lijken te
zijn. 1983
Praktische transportbehoeftes verklaren mogelijk ook de plaatselijke verbreding van de andere
hoofdweg (cardo maximus) in waarschijnlijk het begin van de 3e eeuw. Het badhuis bleef bij de
stadsuitbreiding staan waardoor de wegbreedte daar mogelijk met 45 voet toenam tot 110 voet (afb.
4.20). Op die manier kon bijvoorbeeld vee vanaf de eveneens extra brede weg over de strandwal
(decumanus 1), via deze brede zijweg (cardo maximus) naar het forum worden gebracht. Vanaf het
kruispunt met de decumanus maximus versmalde de cardo maximus dan weer tot de normale breedte
van 65 voet, hetgeen ook klopt met de veronderstelde ligging van de ingang van het forum aan de
andere hoofdweg (decumanus maximus). 1984 Zo’n plaatselijke verbreding van de hoofdweg is
eveneens bekend uit onder meer Pompeji waar de extra breedte twintig voet bedraagt. 1985 De
hoofdstraat (decumanus maximus) was vanaf de Heliniumpoort dan vooral een voetgangerszone met
winkels. Dat zou ook verklaren waarom het bij deze straat kennelijk verkeerstechnisch geen bezwaar
was dat bij de bouw van de verdedigingswerken een slinger in de weg werd aangebracht. Bij de
noordelijker in hetzelfde deel van de stadsmuur gelegen Decurio-poort ontbrak deze dan omdat het
intensievere verkeer dat daar niet wenselijk maakte. Voorburg zou niet de enige plaats zijn waar een
dergelijke verkeersplanning plaatsvond. Het ontbreken van karrensporen suggereert dat onder
Hadrianus bijvoorbeeld in het Spaanse Italica de hoofdstraat ook als voetgangerszone werd
ingericht. 1986
Dat de Voorburgse hoofdweg weinig zwaar verkeer te verduren had, verklaart mogelijk ook
waarom het niet zo bezwaarlijk werd gevonden dat deze weg in een later stadium ter hoogte van het
badhuis werd versmald. Bij het badhuis zelf is vermoedelijk een voorportaal aangebouwd op een
bakstenen fundament. En aan de overzijde van de straat werd het op de hoek gelegen Huis met de
Kelders (huis VIII.1) na verloop van tijd eveneens in de richting van de straat uitgebreid, waarmee
totaal ten minste twintig voet verloren ging. 1987 Met de ruime opzet van de wegen was dat geen
probleem: van de aanvankelijk 65 voet breedte bleef nog zo’n 40 voet over, bijna twaalf meter. In
bijvoorbeeld Pompeji bedroeg de breedte tussen de muren vaak acht tot negen meter en was twaalf
meter al royaal. 1988 Dat de hoofdweg in breedte varieerde kwam bij Romeinse steden vaker voor,
1978
Wallace-Hadrill 1995,47 en 51, afb. 3.6; Laurence 1995; Nappo 1998,41,44.
1979
Offenberg 1978,4 en 6.
1980
Pauli-Gabi, Steiner en Wiblé 2002,92.
1981
Junkelmann 1986,159-160.
1982
Nappo 1998,40 en 42.
1983
Van Es 1981,65.
1984
Die hier mogelijk ook breder was.
1985
Jashemski 1979,11.
1986
León 1992,90.
1987
Buijtendorp 1987a afb. 13.
1988
Adam 1994,280.
640