393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

ijna tweeduizend vierkante meter opslagruimte. 1782 Een parallel uit de nabije omgeving bieden de twee
graanloodsen in Valkenburg ZH van ieder negen bij dertig meter. Met totaal ruim vijfhonderd vierkante
meter konden ze de jaarlijkse graanbehoefte voor duizend man herbergen, wat vergelijkbaar is met het
aantal Voorburgse inwoners. Opslagloodsen met een oppervlak van bij elkaar ongeveer vijfhonderd
vierkante meter zouden al met al zeer goed bij de omvang van Forum Hadriani passen.
Wat betreft de bebouwing is de Voorburgse situatie mogelijk vergelijkbaar met die in Romeins Londen
waar circa vier meter achter de rand van de kade loodsen zijn opgegraven. 1783 Deze bestonden in Londen
uit aan elkaar gebouwde opslagkamers voor de verschillende goederen. Deze loodsen waren ongeveer
zes meter diep. Indien de oostelijke steiger met aangrenzend loopvlak net als in Keulen, Xanten en
Londen een breedte had van zo’n vier tot zeven meter, was er achter nog genoeg ruimte voor dergelijke
loodsen. 1784 Aan de noordwestkant van de Voorburgse insteekhaven was voor dergelijke loodsen
waarschijnlijk te weinig ruimte omdat de hoofdweg vrij dicht op de oeverconstructie lag. Mogelijk was er
wel wat ruimte dichter bij de Vliet. Maar de meeste opslagcapaciteit was er waarschijnlijk aan de oostelijke
kant van de insteekhaven in insula XIV. In hoofdstuk 5 is geschat dat deze insula in de tijd van de
stichting van Forum Hadriani net als de aangrenzende foruminsula mogelijk zo’n 45 meter (150 voet) diep
was. Bij het noordelijke uiteinde was de insteekhaven twintig tot vijfentwintig meter breed. Aan de
westelijke kant lag de hoofdweg (cardo decumanus) hier vrij dicht op de haven. De boringen van de Jager
wekken de indruk dat de oeverconstructie aan de oostkant ook niet al te breed was. Met vijf meter aan
weerszijde zou de haven hier inclusief oeverconstructie dertig tot vijfenendertig meter ingenomen kunnen
hebben. Daar zou dan in de noordoosthoek van insula XIV tot aan de weg (cardo 3) nog circa tien tot
vijftien meter vrije ruimte zijn (afb. 5.1). Dat was genoeg ruimte voor loodsen van het in Valkenburg
opgegraven formaat van negen bij dertig meter. Het was voor opslagloodsen het beste punt omdat dit het
dichtste bij het stadscentrum en forum lag. Dit deel is niet door het AAC opgegraven. Wel meende De
Jager in 2001 op dit deel van de oostelijke oever mogelijk op 23 centimeter beneden NAP een fundament
aangeboord te hebben. 1785 Dat punt lag circa twintig meter van het noordelijke einde van de
insteekhaven. Het AAC vond nog wat noordoostelijker, circa tien en vijftien meter van de opgravingsput bij
twee boringen ondoordringbaar puin op circa een halve meter boven NAP, met in een van de boringen
ook mortelfragmenten. 1786 Dat kan duiden op bebouwing, maar zeker is dat niet.
In de richting van de Vliet versmalde deze strook bebouwbare grond waarschijnlijk omdat de
oostelijke oever van de insteekhaven schuin in de richting van de volgende weg liep, de cardo 3 (afb. 5.1).
Nog verder naar de Vliet toe, in de veel kleinere insula XV, was dat waarschijnlijk nog meer het geval.
Misschien stonden op de oever kleinere en lichtere structuren zoals boothuizen voor scheepsonderhoud
waarvan onder meer in Velsen voorbeelden zijn opgegraven. Het gezonken schip De Meern 1 illustreert
dat schepen met de nodige reparaties decennia lang in de vaart werden gehouden. 1787 Bij de haven in
Xanten zijn mogelijke restanten van een scheepshelling gevonden voor het te water laten van boten. 1788
De vrij vlakke oostelijke oever kan daarvoor ook gebruikt zijn ten zuiden van het door het AAC
opgegraven deel.
Het havencomplex besloeg een aanzienlijk oppervlak. In hoofdstuk 2 is het oppervlak van het als
haven gebruikte deel van de geul op ongeveer drieduizend vierkante meter geschat. Met aan weerszijde
over gemiddeld honderd meter lengte een gemiddeld vijf meter brede oeverconstructie, was het geheel al
goed voor zo’n vierduizend vierkante meter. De loodsen namen zoals aangegeven in totaal mogelijk zo’n
vijfhonderd vierkante meter in beslag. Met eventuele andere gebouwen kan het totale complex van haven
plus gebouwen zeker zo’n vijfduizend vierkante meter ingenomen hebben. Dat is voor de beginperiode
van Forum Hadriani een aandeel in het stadsoppervlak van ongeveer vijf procent, en na de
stadsuitbreiding ongeveer vier procent.
De aanvoerregio’s
Aan het slot van hoofdstuk 2 is aangegeven dat de Rijntak van het Kanaal van Corbulo mogelijk al vrij
vroeg was verland. Maar daarmee was de haven van Forum Hadriani niet van de bovenloop van de Rijn
afgesloten. Tacitus beschrijft namelijk hoe de Rijn zich in het begin van de 1e eeuw in het oosten van het
Bataafse gebied in twee stromen splitste. Daarbij beschrijft hij hoe de zuidelijke ‘bredere en rustigere’ tak
1782 Van Vinckenroye 1985,87 (bijna 2000 m2 nuttige oppervlakte); Nouwen 2006,92-93 (circa 75 hectare bebouwd); de 7.000
m2 in Keulen (Rothenhöfer 2005,210) zal deels te maken hebben met de belangrijke overslagfunktie van deze
provinciehoofdstad met bovendien veel bewoning buiten het ommuurde stadsdeel van 97 hectare.
1783 Brigham 1990,158 over afstand van vaak 2 tot 4 meter; Milne 1985.
1784 Milne 1985,73 (beide circa 25 bij 6 meter); Loodsen in Leptis Magna 700 m2.
1785 De Jager 2001a,41 boring 143: 1,25 meter beneden maaiveld dat daar 102 cm + NAP lag.
1786 Driessen, Van der Heiden en Stoffels 2009,143-147, boring 7 en 11.
1787 Van Holk 2007,262.
1788 Teigelake 2008,496.
614