393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

gebrek aan dakgoten de nodige overlast kon bezorgen. 229 Ook toen al vormden burenruzies een
dankbare inkomstenbron voor Romeinse juristen.
De fundament- en draagconstructie (Structure)
Voor de constructie van de huizen is de vraag cruciaal welke huizen aan elkaar vast waren gebouwd,
en welke los stonden. En als de huizen aan elkaar waren gebouwd, is het de vraag of ze net als in
veel Nederlandse middeleeuwse steden ieder een eigen dak bezaten met de nok loodrecht op de
straat, of een gezamenlijk dak met de nok evenwijdig aan de straat. Het gezamenlijke dak was een
constructie die bij de Romeinen de voorkeur genoot zoals de bewaard gebleven voorbeelden in de
Vesuviussteden illustreren. Om voor insula II van Forum Hadriani inzicht in dakconstructies te krijgen,
wordt eerst aandacht besteed aan de constructies die de Romeinen in verschillende situaties
gebruikten. Daarna wordt specifiek gekeken naar de fundamentsporen van insula II. In combinatie
levert dat een beeld van de constructieve huisstructuren zoals die in insula II in de plattegrond
herkenbaar moeten zijn.
Door huizen aan elkaar te bouwen werd een wand bespaard, terwijl de huizen elkaar ook beter
warm hielden. In kampdorpen en kleine nederzettingen komt het daarom wel voor dat een paar huizen
tegelijk tegen elkaar is gebouwd. Meestal is sprake van gelijktijdige bouw omdat het achteraf tegen
elkaar aanbouwen constructief belastend is voor de al bestaande huizen. Het achteraf tegen elkaar
bouwen kwam veel minder voor in inheemse nederzettingen en bijvoorbeeld de kampdorpen bij de
castella. Het gevolg is dat daar de meeste huizen los van elkaar staan. Vooral in grotere Romeinse
steden kwam het wel vaak voor dat bij gebrek aan ruimte ook bij een geleidelijke ontwikkeling huizen
tegen elkaar aan werden gebouwd. Zo zijn in Pompeji nauwelijks vrijstaande huizen opgegraven.
Maar ook in het opgegraven noordoostelijke deel van Keulen staan de huizen tegen elkaar aan, zoals
dat ook het geval is in enkele insulae in Xanten.
Bij het aan elkaar bouwen was de dakconstructie in een aantal middeleeuwse steden wezenlijk
verschillend van de bouwmethode die de Romeinen kozen. Dat is een belangrijk inzicht omdat het
verleidelijk is het welbekende stadsbeeld uit het middeleeuwse Holland op de Romeinse periode te
projecteren. Bij veel middeleeuwse steden werden bij het aan elkaar bouwen de vrijstaande huizen als
het ware aan elkaar ‘geplakt’. De huizen behielden ieder een eigen dak met de nok loodrecht op de
straat. 230 Dat resulteerde in een straatbeeld met een veelheid aan verschillende topgevels.
Bouwkundig was dat onhandig omdat de aangrenzende dakvlakken een soort goot (‘zakgoot’)
vormden. Daarin bleef in de winter sneeuw liggen wat de nodige inwateringsproblemen kon
veroorzaken. En ook bij hevige regenval was het gevaar van lekkage ruimschoots aanwezig. 231 In
Roermond wees in 1665 het stadsbestuur in een verordening op het voordeel van dwarskappen ten
opzichte van topgevels, onder meer opmerkend dat er zo geen sneeuw en water tussen de panden
kon komen. 232 Bij gebrek aan bestuurlijke afstemming beheersten de losse dakgevels toch in een flink
aantal Nederlandse middeleeuwse steden het straatbeeld.
Dat is een belangrijk verschil met de Romeinen die duidelijk een voorkeur hadden voor het
gemeenschappelijke dak. Zeker met hun planmatig aangelegde steden hadden de Romeinen de
mogelijkheid de aangrenzende huizen wel een gemeenschappelijk dak te geven met de nok
evenwijdig aan de straat. Het is een principe dat ze ook toepasten bij de barakken van hun
legerplaatsen. Maar eveneens in bijvoorbeeld de Vesuviussteden is deze oplossing vrij algemeen,
waaronder bijvoorbeeld de hoofdstraat van Pompeji. 233 Het is wat dat betreft geen toeval dat het enige
bewaard gebleven dak van een Romeins huis, dat van de Casa del Telaio in Herculaneum, een nok
evenwijdig aan de straat bezit. 234 Op bouwkundige gronden zijn vergelijkbare oplossingen
verondersteld bij onder meer Romeinse rijenhuizen uit het Duitse Xanten en Zugmantel, het Britse St.
Albans, het Franse Malain en het Zwitserse Lausanne. 235
Waar daarentegen huizen een daknok loodrecht op de straat hadden, vormde zoals gezegd de
zijwaartse afwatering een probleem. Dat kon opgelost worden door tussen twee aangrenzende huizen
een smalle opening vrij te houden. Deze ambitus moest volgens Romeinse voorschriften 2,5 voet
229 Boon 1974,89 (en noot 19); Cicero, De Oratore I,38.173; Digesta VIII 2.21 [20],6.8.
230 Overigens kwamen rijenhuizen wel voor. Onder andere Girouar 1988,71.
231 Rottier 1988,141; De auteur is hierop gewezen door de heer Monster van gemeentewerken Bleiswijk: Buijtendorp 1993a,noot
61. Vergelijk Peterse e.a. 2002,17.
232 Meischke e.a. 2000,61.
233 Spinazzola 1953 fig. 46; Nappo 1998,42; Boersma 1985,169 voor Ostia (o.a. huis V.ii.10); Hoffmann 1980; Nappo 1997,103
en 128.
234 Maiuri 1958,426-430 en fig. 371-372. Van Buren 1941, 468-469 en foto fig. 16.
235 Frere 1972,15 en 79 (St. Albans) en Hinz 1975,854 (Xanten); Zie Ook Ditmar-Trauth 1995,74-75 (algemeen), 137 (St.
Albans, insula XIV), 243-245 (Xanten, insula 19 en 27), 248 (Zugmantel), 285 (Malain) en 316 (Lausanne); Gros 1996,205
(Malain).
427