393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

esteert de leverantie aan het leger van vooral graan, wijn, olie, boumateriaal en wapens. Maar
daarvan zal een belangrijk deel direct via de Rijn naar de daar gelegen castella zijn aangevoerd. Zo
illustreert het graanschip van Woerden dan graan via de Rijn werd verscheept. En bouwmateriaal in
de vorm van steen en hout kwam ook grotendeels uit gebieden langs de Rijn. Verder was er vanuit het
zuiden mede via de Rhône een aanvoerroute van bijvoorbeeld wijn en olijfolie. Het alternatief was
daarvoor de kustvaart die direct toegang had tot de monding van de Rijn, wat ok geldt voor produkten
uit Engeland.
Voorburg kan met name een rol hebben gespeeld bij produkten die over de Maas werden
aangevoerd op rivierschepen die niet zeewaardig waren. Voor transport via de Noordzee naar de Rijn
moesten de produkten dan op Zeeschepen worden overgeslagen, bij een haven ergens langs de
Maas. Het alternatief was dat de rivierschepen via het Kanaal van Corbulo doorvoeren. Maar dan
moesten ook daar de produkten worden overgeslagen op middelen voor landtransport omdat de Rijntak
van het kanaal vermoedelijk al vrij vroeg was dichtgeslibt. Het is sterk de vraag of deze doorvoer
via Forum Hadriani erg groot is geweest.
Van half november tot half maart/april (circa vijf maanden) werd op de Middellandse zee met de
mare clausum (gesloten zee) de zeevaart te gevaarlijk geacht, hoewel er volgens Plinius in de winter
wel enige vaaractiviteit in de winter was. De periode tussen eind mei en midden september
(drieënhalve maand) gold als het verstandigste vaarseizoen en was voor de havens dan ook het
drukst. 1774 Op rivieren kon wellicht langer worden gevaren. Voor rivierschepen vormde stormachtig
weer maar een beperkte belemmering. Met de platbodems kon boven windkracht zes (schaal van
Beaufort) nauwelijks worden gevaren, en was windkracht vijf waarschijnlijk een vaak toegepast
maximum. Maar in de periode 1991-2000 was er slechts in iets minder dan 1 procent van de tijd
sprake van een windkracht boven de 5, en in het vaarseizoen april-september schommelde dat tussen
slechts 0,1 en 0,6 procent. 1775 Volledige windstilte vormde met name bij stroomopwaarts varen een
groter probleem hoewel sommige schepen een roeiinstallatie hadden zoals aangetoond bij het schip
Woerden 7. 1776 Indien per saldo tweederde van het jaar op de rivieren gevaren kon worden was dat
circa vijfendertig weken per jaar (245 dagen). In zo’n vaarperiode kwam voor de voorziening van
Forum Hadriani gemiddeld slechts een keer in de twee tot zeven weken een groot schip aan, of
maximaal iets minder dan een klein schip per dag. Ook als dat met de doorvoer verdubbelde of
verdrievoudigde, wat ruim geschat lijkt, ging het hooguit om een paar schepen per dag. Daarboven
was er nog op bescheiden schaal export vanuit het Cananefaatse gebied zoals vermoedelijk zout,
ham, kaas en wol. Maar dat kon deels als retourvracht via dezelfde schepen worden afgehandeld.
Wel kon de drukte in de haven toenemen als schippers op doorreis slechts een klein deel van hun
lading in Voorburg lostten, en een tijdje bleven liggen om gebruik te maken van de voorzieningen die
er op veel andere plaatsen in de omgeving voor hen niet waren, zoals het badhuis. Daar staat
tegenover dat er in piekperiodes uitwijkmogelijkheden kunnen zijn geweest langs het Kanaal van
Corbulo. Wellicht waren er daar ligplekken waar afgehandelde schepen desgewenst wat langer
konden blijven liggen. Al met al kan de insteekhaven voldoende capaciteit hebben geboden voor de
aanvoer van goederen die voor de inwoners van Forum Hadriani essentieel waren om in de eigen
behoefte te voorzien en de handelsfunctie in te vullen. Dat was mogelijk anders tijdens grote
bouwprojecten. Aan het slot van hoofdstuk 9 is berekend dat dagelijks twee tot drie schepen met
stenen aankwamen indien de eerste stadsmuur in een bouwseizoen is neergezet. En daarboven
kwam in zo’n bouwfase nog de aanvoer van andere materialen als hout, en het bouwmateriaal voor
overige bouwwerken. Deze extra belasting kan verklaren waarom bijvoorbeeld in de periode van de
stadsuitbreiding in het begin van de 3 e eeuw reparaties of uitbreidingen bij de haven uitgevoerd zijn.
Mogelijk waren er een of meer buitenhavens. Er is al gewezen op een mogelijk kade langs de
stadsmuur en het kanaal van Corbulo. Dergelijke kades langszij waren zowel bij castella als steden zeer
gebruikelijk. In Keulen lag direct achter de stadsmuur een bijna vier meter brede kade van in de drassige
grond geramde eikenpalen. In Xanten en Londen was de situatie vergelijkbaar. 1777 Na de aanleg van de
stadsmuur konden één of meer havenpoorten de verbinding tussen stad en een dergelijke buitenhaven in
stand houden. Dat was ook de situatie in onder meer Xanten en Keulen. Vaak bevonden de
aanlegsteigers zich in de buurt van de havenpoort. 1778 Zoals beschreven in hoofdstuk 6 en het begin van
dit hoofdstuk, vond Reuvens in 1830 mogelijk restanten van een havenpoort die in het begin van de 3 e
eeuw verbouwd kan zijn geweest. Terwijl in Xanten aan de havenzijde alleen eenvoudige enkelvoudige
1774
Vegetius, Epitoma rei militaris 4,79 noemt 11 nov - 10 maart; Wet uit citca 380 na Chr. (Ch. 13,9,3,3) noemt 15 november -
13 april; Symmachus (Epistulae 4,58,63) hanteert voor de Middelandse Zee de term ‘mare clausum’; Kolb 2000,308 en noot 2;
Adkins en Adkins 1994,189.
1775
Moeyes 2007,153 noot 649.
1776
Moeyes 2007,153 en 163-164.
1777
Wolff 2000,177 en Abb. 229 (Keulen); Leih 1993,61 (Xanten); Rieche 1998,62-64; Milne 1983, fig. 48 (Londen).
1778
Van Es 1981,144; Von Petrikovits 1952,156; Grote 1995,268.
612