393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

meter beneden NAP naar iets boven het NAP niveau een meter westelijker. Dat past bij het beeld van
een vrij steile westelijke oever zoals dat in twee dwarsprofielen van De Jager naar voren kwam. Ten
oosten van de paal, het open water, is de bodem de eerste vijf meter vrij vlak. Daarna loopt de bodem van
de geul over een afstand van circa vijf meter geleidelijk ongeveer een halve meter af naar een diepte van
circa 1,1 meter beneden NAP. Dat is hier de diepte in het midden van de geul.
De havenpaal zelf is door een ongeveer een meter diepe veenlaag geheid en steekt nog ongeveer
anderhalve meter in het zand. De bovenkant van het hout is hier tot ongeveer het NAP niveau bewaard.
Dat is het niveau waarop ook de in 1987 door Hallewas opgegraven steigerpalen geconserveerd waren.
De Jager had rond dit niveau de top van de schone kleivulling van de geul aangeboord, wat terugkomt in
het profiel. Erboven ligt dezelfde laag ‘dark earth’ die in het profiel van Hallewas zichtbaar was. In het
dwarsprofiel van het AAC is behalve de paal ook het begin van de oever zichtbaar. Die bereikt een
niveau van een paar decimeter boven NAP en loopt gezien de helling buiten het profiel nog wat verder
op. Op basis van de gereconstrueerde hoogtelijnen van het Romeinse maaiveld (afb. 2.9), valt hier
een loopniveau van ongeveer een halve meter boven NAP te verwachten. De onderkant van de paal
steekt tot 3 meter beneden NAP in de grond zodat de oorspronkelijke lengte circa 3,5 meter geweest
kan zijn. Dat is een belangrijk gegeven voor de reconstructie van het type oeverversterking.
De grond achter de oeverconstructie oefende een grote druk in de richting van de geul uit.
Complicatie was dat de palen vaak in drassige grond stonden en gemakkelijk werden weggedrukt. De
Romeinen hadden daar twee verschillende oplossingen voor. De simpele oplossing was het gebruik van
zeer lange palen waarvan een groot deel onwrikbaar in de harde ondergrond stak. Een voorbeeld
daarvan is de circa twintig meter lange loskade die is opgegraven in Veldhuizen bij De Meern.
Vergelijkbaar met de situatie in Voorburg, lag daar op circa vijf meter van de kade een belangrijke weg.
Voor de rond 100 na Chr. gebouwde kade waren 5,5 meter lange palen in de grond geheid. Desondanks
is de constructie in slechts een paar jaar weggezakt. 1653 De Voorburgse paal was waarschijnlijk ongeveer
een derde korter. Dat kan een besparing op hout zijn geweest. Mede omdat de paal overeind is blijven
staan, is het waarschijnlijker dat de Romeinen hier hun tweede techniek hebben toegepast: de trekbalk
die in tweede instantie ook in Veldhuizen is gebruikt. Daarvan zijn verder onder meer voorbeelden
opgegraven in Woerden, Alphen aan de Rijn, Xanten en Londen. 1654 In deze constructie werden loodrecht
op de kade lange balken geplaatst. Deze waren aan een uiteinde stevig in de vaste grond van de oever
verankerd op een punt waar deze stevig genoeg werd bevonden. In Xanten bijvoorbeeld, waren de
trekbalken 6,85 meter lang. Het andere uiteinde werd aan de rand van de kade verankerd, enwel zo hoog
mogelijk om de kracht van de zogeheten hefboomwerking maximaal te benutten. Omdat de bovenkant
van het hout in Voorburg is vergaan, zegt het weinig dat het AAC geen resten van zo’n trekbalkconstructie
heeft gevonden. Mogelijk zijn hoger op de oever, buiten de opgravingsput van het AAC, nog wel
grondsporen ervan bewaard.
Van de oostelijke oeverconstructie, waarvan Hallewas al twee steigerpalen had opgegraven, is veel
meer teruggevonden. De oostelijke oeverzone is door het AAC over de volle breedte en een lengte van
ongeveer veertig meter onderzocht. 1655 Er zijn alleen resten gevonden in werkput 2 omdat in werkput 1
de oostelijke oever (net) niet is aangesneden. De oudste bewaard gebleven constructie bestond uit een
open steiger die was opgebouwd uit een dubbele rij palen. Daarvan waren de palen uit de rij het dichtst
aan de waterkant ten behoeve van de stabiliteit verbonden met horizontale planken. Er was gebruik
gemaakt van lange eiken palen waarvan de onderste 1,6 meter bewaard was gebleven met aanzienlijke
diktes tot 35 centimeter. Over een lengte van maximaal 0,8 meter waren ze aan de onderkant aan twee of
vier zijden aangepunt en in de klei geheid. Waarschijnlijk als extra versterking waren ook korte palen met
een bewaard gebleven lengte van 0,8 meter in de klei geheid.
Er is in de loop van de 2 e eeuw een verbouwing uitgevoerd waarbij ongeveer twee meter uit de eerste
oeverconstructie in het water een nieuwe rij eiken palen is aangebracht, mogelijk rond 160 na Chr. Er is
gebruik gemaakt van palen die nog zo’n 0,4 meter dieper in de grond staken. Deze palen met een
doorsnede van 27 centimeter hadden aan de bovenkant vier zijden. Aan de onderkant hadden ze zes
zijden en waren over een lengte van 1,7 meter aangepunt, ongeveer de diepte waarmee ze in de bodem
waren geplaatst. Interessant genoeg is een deel van de oude steigerconstructie voorover geklapt in de
haven terwijl iets verderop de restanten lagen van een vergelijkbare constructie (afb. 15.11 en 15.12).
Ertussen lagen resten van de planken van het looppad op de steiger. De opgravers concludeerden dat
het hier ging om een open aanlegsteiger die was gefundeerd op in het water geplaatste palen. 1656 De
jongste palen van deze constructie lijken uit dezelfde periode te dateren als de gedateerde palen van de
1653
Graafstal 2002,10 en afb. 3.
1654
Bogaers en Haalebos 1983,305 en afb. 6-7; Haalebos 1997,72 (Woerden); Mulder 2004,119 (Alphen); Von Petrikovits
1952,149 (Xanten); Brigham 1990,110 afb. 5.1 (Londen).
1655
Oostelijke kant van werkput 2: Van der Heiden 2009a,20 fig. 2.7.
1656
Koot 2009,37-38 en afb. 6.
598