393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

ongeveer bij de rand van de stenen bebouwing. 830 Op 33 meter van het begin van het profiel nam
Reuvens over drie meter lengte een diepe verstoring waar aan de achterzijde van huis VIII.3,
misschien van een houten bergkelder. 831 Op 36 meter van het beginpunt, precies waar de achterzijde
van de stenen gebouwen ligt, vond Reuvens “bijna geen asch, doch nog kleine brokjes kolen”. Weer
drie meter verderop, op 39 meter, begon een stuk waar “volstrekt geene asch, kolen als vooren” werd
gevonden. Perceellengtes van een halve insulabreedte zijn eveneens bekend uit insula II. Ze zijn ook
in andere Romeinse steden zeer gebruikelijk, waaronder Keulen, Xanten, Herculaneum, Flavia Solvia
(Oostenrijk), Timgad (Algerije) en Sabratha (Libië). 832
In Xanten stonden in insula 19 en 27 ook circa 30 voet brede huizen die deels ongeveer 12 meter
diep waren. In Zugmantel kwamen huisdieptes tussen de negen en elf meter voor. 833 Misschien was
circa 11 meter oorspronkelijk de diepte van de huizen in insula VIII. Bij perceel VIII.3 lijkt op die
afstand van de voorgevel een circa vier meter binnenhof te liggen over de volle breedte van het
perceel, wat uit de eerste fase kan dateren. Daarmee zou het woonoppervlak circa honderd vierkante
meter zijn geweest, wat vergelijkbaar is met de negentig vierkante meter in insula II. Maar het is lastig
een goed beeld te vormen omdat de bouwfasen hier door elkaar lopen en niet door Reuvens apart
gedateerd zijn.
De nieuwe bebouwing in insula VIII
De interpretatie is duidelijker voor de bebouwing na de brand omdat er nu resten van stenen kelders
zichtbaar zijn, wat onmiskenbaar op een woonfunctie wijst. Daarbij is één van de kelders in het tracé
van de oude hoofdweg (cardo maximus) aangelegd zodat zeker is dat het een bouwfase betreft die
jonger is dan de beginperiode van Forum Hadriani. De structuur van de nieuwe huizen laat zich net als
in insulae I - III aan de hand van de componenten uit het in hoofdstuk 10 besproken 6S-model
beschrijven:
De bouwkavels (Site)
Het ziet er naar uit dat de cardo maximus ter hoogte van insula VIII zo’n 45 voet (ruim 13 meter) naar
het oosten is verplaatst, wat het uitbouwen van de huizen mogelijk maakte. Omdat de oude
achtergrens gehandhaafd lijkt te zijn, nam de kavellengte waarschijnlijk toe van 100 naar 145 voet (49
meter). De breedte van de meeste kavels bedroeg 30 voet (9 meter), zo blijkt uit de ligging van
doorlopende scheidingsmuren (afb. 12.3). Daarmee kwam het oppervlak per perceel uit op zo’n 440
vierkante meter (tab. 12.1). Deze bebouwing van insula VIII is weliswaar jonger gezien de ligging
boven de brandlaag, maar hield kennelijk rekening met de oude perceelscheiding door het midden
van de insula. Het na brand (gedeeltelijk) vasthouden van oude kavelgrenzen is ook van andere
Romeinse vindplaatsen bekend, zoals een insula met rijenhuizen in het Britse St. Albans. Het was
mogelijk doordat de Romeinen perceelmaten vastlegden in een kadaster. Een dergelijk stadsarchief is
in het Franse Orange gebeiteld in stenen platen teruggevonden. Uit Rome is een stenen
stadsplattegrond bekend die gedetailleerde informatie gaf met bijvoorbeeld plattegronden van
huizen. 834
In 1988 is de kelder van het Huis met de Kelders (huis VIII.1) opnieuw opgegraven en vastgesteld
dat er waarschijnlijk eerst een houten huis stond waarbinnen de kelder later is aangelegd.
Vermoedelijk is aanvankelijk een houten kelder aangelegd die pas later in steen is uitgevoerd, zoals
dat wel vaker het geval was. 835 Uitsparingen in het muurwerk voor houten palen wijzen daarop,
waarover meer verderop bij de afzonderlijke bespreking van de kelders uit insula VIII.
De fundament- en draagconstructie (Structure)
Interessant aan het hoekhuis VIII.1 (Huis met de Kelders) is dat de voorzijde van het huis aanvankelijk
waarschijnlijk van hout was. In een volgend stadium is aan de voorzijde de stenen kelder aangelegd
maar bleef het omliggende deel van het huis van hout. 836 Die combinatie van een houten huis met
stenen kelder kwam bij de Romeinen regelmatig voor, bijvoorbeeld in Nijmegen. 837 Het gebruik van
830 Profiel tekening RA 30.e.10 (B3 in bijlage M).
831 Tussen 33 en 36 meter staat de aantekening “klei zat zeer diep”.
832 Buijtendorp 1987a,88 afb. 14; De Kind 1992,106 en 250 en De Kind 1998,65 (Herculaneum).
833 Ditmar-Trauth 1995,74-75, 75 en 248 (Zugmantel), 243-245 (Xanten), 285 (Malain) en 316 (Lausanne).
834 Perring 2002,81 (St. Albans en Londen); De Blois e.a. 1986,15 (Rome); MacMahon 2003,25 en 28 (diverse).
835 Ditmar-Trauth 1995,44-45 en 246 (voorbeelden in Zugmantel).
836 Deze ontdekking in 1988 was geen verrassing: Buijtendorp 1987a noot 64.
837 Zie onder andere Ditmar-Trauth 1995 bijlage pag. 45-48 (Bad Wimpfen),
502