393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

volgens de legenda bestond uit “roode steenen met kalk”. Bij de vloer zijn een aantal bronzen munten
gevonden, waaronder een van Hadrianus. 507 De hoge ligging van de resten zou kunnen betekenen dat
het om een relatief jonge constructie gaat. De betekenis van de constructie is onduidelijk. Gezien de
vondst van “vloerkalk” zouden de “groote vierkante vloertegels” hypocausttegels kunnen zijn van een
vertrek met verwarmde vloer. De rechtlijnige structuren binnen het vertrek doen enigszins aan een
kanaalhypocaustum denken. Omdat de oriëntatie niet aansluit bij de andere woningen in Forum
Hadriani valt ook aan een ambachtelijke functie met stookruimte te denken waarbij de heersende
windrichting invloed had op de oriëntatie, zoals een vermoedelijke oven bij het Vrijstaand huis met de
Haarplaats (huis II.7) illustreert (afb. 11.6).
Mogelijk is er ook een verband met de in hoofdstuk 15 besproken tempel met een oriëntatie op
ongeveer het westen. Een deel van het tempelcomplex dateert gezien de ligging waarschijnlijk van
voor de stichting van Forum Hadriani omdat ze in het tracé van het latere wegennet liggen. Maar deze
tempel lijkt hoger te liggen dan de door BAAC opgegraven waterputten en dus jonger te zijn. De
tempel zou dan in een latere fase in de zuidoosthoek van insula IX hebben gelegen.
Wat betreft de mogelijke woonhuizen in insula IX was de ligging aan de hoofdweg van belang, met
aan de overzijde van de straat de insteekhaven. Havens trokken de nodige bedrijvigheid aan. Dat
illustreren de ambachtelijke activiteiten die vlak achter de kade van de haven van Xanten zijn
aangetroffen uit de tijd dat daar nog geen stadsmuur stond. 508 Ook het AAC groef verschillende resten
van dergelijke activiteiten op. Zo deden enkele kuilen denken aan haardkuilen. Een fraai voorbeeld
daarvan was een vierkante kuil met rechte wanden en grote hoeveelheden verbrand leem. Ook is er
een smeltkroesje gevonden met een groen residu. Verder kwamen resten van smeed(haard)slakken
tevoorschijn, welke laatste in werkput 3 voor zeventig procent uit de waterputten afkomstig zijn. 509 Het
gaat om smeedslakken die het restant zijn van metaalbewerking, wat ook past bij de vondst van
steenkool dat werd gebruikt bij het smeden van ijzer. 510 De honderdtwintig slakken uit werkput 3
hadden een gemiddeld gewicht van 29 gram, wat aanzienlijk lager was dan de 70 gram in werkput 2
en 110 gram in werkput 1 (met de vermoedelijke afvaldump). Met 0,12 stuks per vierkante meter was
de vondstdichtheid ongeveer de helft van die bij de opgraving van BAAC, maar daar lijken slakken ook
als ophogingsmateriaal van elders te zijn aangevoerd. 511 De grote versinterde en samengeklonterde
asbrokken duiden volgens de opgravers op langdurig gebruik van de smeedplaats wat past bij een
professionele smederij. 512 Dat neemt niet weg dat metaalbewerking zeker niet de enige activiteit in
insula IX zal zijn geweest.
Interessant is de grote maalsteen (een ‘loper’) die via de putschacht onderin een tonput is
geplaatst met erboven een putvulling die gezien het aardewerk dateert uit de tweede helft van de 2 e
eeuw. 513 Aan het slot van hoofdstuk 12 wordt bij de bespreking van het Huis met de grote Maalsteen
(huis VIII.5) uitgewerkt dat deze maalsteen uit insula IX afkomstig is van een door een ezel
aangedreven molen. Het tredpad daarvan moet een diameter van ongeveer drie meter hebben gehad
(afb. 12.15). Betoogd wordt dat bakkers vaak een aantal van deze molens bezaten, wat verklaart dat
bakkerijen in Pompeji vaak in middelgrote huizen zijn gehuisvest. De in insula VIII waargenomen
perceelbreedtes van dertig voet waren mogelijk een acceptabel minimum voor bakkerijen, zo
suggereert de vondst van een maalsteen daar. Omdat de steen gezien het grote gewicht van circa
honderd kilo niet nodeloos versleept zal zijn, is het goed mogelijk dat ergens in insula IX de 2 e eeuw
een bakkerij gevestigd is geweest. Na gebruik in een graanmolen is de steen secundair als bodem
van de tonput gebruikt. Daarbij viel op dat de bodem waarschijnlijk boven het grondwater lag, dat ook
door de afdekking met de steen niet toegankelijk was. Kennelijk is de tonput ergens anders voor
gebruikt, bijvoorbeeld voor de koele opslag van regenwater. Ook valt eventueel te denken aan
looierskuipen zoals die voorhuis VII.5 in insula VII worden verondersteld, waarover meer aan het eind
van hoofdstuk 13.
Bij de waterputten uit werkput 3 van het AAC valt verder op dat ze allen zijn gemaakt uit wijnvaten,
in minimaal twee gevallen uit twee stuks op elkaar gestapeld. 514 Uit bijlage D blijkt dat van de andere
waterputten uit Voorburg een derde van de waterputten geen tonput is. De kans dat negen
waterputten allen een tonput waren, is in zo’n situatie ruim twee procent. 515 Misschien was er een
507
Reuvens Dagboek II,79-85.
508
Heimberg en Rieche 1998,63.
509
Driessen 2009a,59-60; Stoffels 2009b,94-95.
510
Stoffels 2009b,94.
511
Vondstdichtheid werkput 3 van AAC berekend op basis van Stoffels 2009b,94 tabel 6.14 (op 972 m2); BAAC op basis
Hendriksen 2009, 310-311 en afb. 8.50 (op 3125 m2).
512
Stoffels 2009b,94.
513
Koot 2009,38 afb. 8; Buikema 2009,70-71; Beek 2009,1-4 en afb. 1-2, 4 (spoor S4199).
514
Buikema 2009,70.
515 9
Fischer 2009a,107 noemt negen Romeinse waterputten in werkput 3; de kans is 0,66 = 0,024.
460