Cybercrime en witwassen

Cybercrime en witwassen 41
van het Openbaar Ministerie of FIU zelf (Van der Knoop, 2015). Voorop staat
in elk geval dat er een verschil is tussen ongebruikelijke en verdachte transacties:
niet alle ongebruikelijke transacties zijn verdacht. 72 Om van een ongebruikelijke
tot een verdachte transactie te komen, zou bij voorkeur informatie
uit meerdere bronnen een rol moeten spelen. Uiteraard kan informatie uit
andere bronnen ook ontlastend zijn, bijvoorbeeld wanneer een verdachte
een afdoende verklaring verstrekt voor een transactie die in eerste instantie
als ongebruikelijk werd aangemerkt.
Voor de opsporingspraktijk is het tevens van belang dat de Hoge Raad in
enkele recente arresten zogenoemde ‘kwalificatie-uitsluitingsgronden’ voor
het witwassen door middel van plaatsingshandelingen heeft geformuleerd. 73
Deze kwalificatie-uitsluitingsgronden brengen met zich mee dat (opzet)witwassen
niet automatisch is bewezen indien wordt vastgesteld dat een verdachte
onmiddellijk crimineel verkregen voorwerpen uit een zelf begaan
misdrijf voorhanden heeft. Daarmee beoogt de Hoge Raad te voorkomen dat
een verdachte die een bepaald misdrijf heeft begaan en die daarbij door dat
misdrijf verkregen voorwerpen voorhanden heeft, zich automatisch ook
schuldig maakt aan witwassen (Bogers & Kooijman, 2015). Voor witwassen is
dus, ten opzichte van het gronddelict, nog een extra handeling (de plaatsings-
of versluieringshandeling) nodig. Daarbij kan nog worden opgemerkt
dat crimineel verkregen gelden (ongeacht een veroordeling wegens witwassen)
kunnen worden afgepakt via de verbeurdverklaring of ontnemingsmaatregel
naar aanleiding van het gronddelict. 74
Indien sprake is van een kwalificatie-uitsluitingsgrond, moet het Openbaar
Ministerie bewijzen dat er sprake is van het verbergen of verhullen van de criminele
herkomst van het verkregen voorwerp. De politie kan hiermee rekening
houden door bij een verhoor al te vragen om welke reden geld dat wordt
aangetroffen bij een huiszoeking niet op de bank is gezet. Daarbij moet rekening
worden gehouden met het feit dat een verklaring op zichzelf nog niet
voldoende is om witwassen te bewijzen; er moet ook sprake zijn van een
daadwerkelijke gedraging. 75 Het Openbaar Ministerie moet dus motiveren
dat verhullingshandelingen of verplaatshandelingen hebben plaatsgevonden,
terwijl het onder omstandigheden evident kan zijn dat de voorwerpen uit criminele
activiteiten zijn verkregen. 76 In de handhavingspraktijk worden deze
motiveringseisen als een belemmering ervaren.
72 Ter illustratie: de laatste jaren ontvangt FIU-Nederland jaarlijks circa 200.000 meldingen over ongebruikelijke
transacties, waarvan er sinds 2011 circa 23.000 verdacht werden verklaard (Knoop, 2015, p. 7).
73 Zie o.a. HR 8 januari 2013, ECLI:HR:2013:BX6910, HR 25 maart 2014, ECLI:NL:HR:2014:702, HR 16 juni 2015,
ECLI:NL:HR:2015:1655, HR 13 oktober 2015, ECLI:NL:HR:2015:3028, De kwalificatie-uitsluitingsgronden zijn
gericht op artikel 420bis lid 1 sub b Sr en artikel 420quater lid 1 sub b Sr.
74 Dit onderzoek gaat verder niet in op de voorwaarden voor onttrekking aan het rechtsverkeer of de ontnemingsmaatregel.
75 Zie bijvoorbeeld HR 9 december 2008, ECLI:NL:HR:2008:BF5557 en HR 28 januari 2014, ECLI:NL:HR:2014:188.
76 Zie verder over de kwalificatie-uitsluitingsgronden: Van Leeuwen, 2011; Borgers, 2013; Verbaan & Nan, 2014;
en Borgers & Kooijmans, 2015.