Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

Din ve Devlet İlişkileri
GİRİŞ
Modern toplumlarda dinin yeri, konumu ve etkileri; ekonomi, eğitim ve
siyaset gibi kurumlarla ilişkileri gittikçe artan oranda dikkat çekmekte, çok
sayıda bilimsel araştırma ve yayının konusu olmaktadır. Bu manada dintoplum,
din-devlet ilişkileri ve laiklik din sosyologlarının önemle üzerinde
durduğu konulardan arasındadır. Özellikle dinin daha görünür hale gelmesi
ve kurumsal dinin toplumsal etkilerini yitireceğini öngören geleneksel
modernleşme ve sekülerleşme teorilerinin son yıllarda eleştiriye uğraması bu
konulara olan ilgiyi artırmıştır.
Modernleşmenin önemli bir sonucu ve etkisi olarak kabul edilen laiklik,
yasama etkinliklerinde dinin etkisini ortadan kaldırarak din-toplum ve dindevlet
ilişkilerini dönüştürmüş, bu yapının ortaya çıktığı Batı ülkelerinde her
ülkenin kendi tarihi ve siyasi deneyimi ile toplumsal birikimine göre şekiller
almıştır. Bu açıdan bakıldığında tek bir laiklik anlayışı, modeli ve uygulaması
yerine söz konusu değişkenlerin de etkisiyle birden fazla laiklik yorumu ve
din-devlet ilişkisi modeli gelişmiştir. Batı ülkeleri söz konusu olduğunda
laikliğin hegemonik bir dine karşı geliştiği, yani Katolikliğin hayatın her
alanını kuşatan başatlığına bir tepki olarak doğduğu görülmektedir.
Aydınlanma ile başlayıp sanayileşme, kentleşme ve modernleşme süreçleriyle
devam eden süreçte, Batı’da din-toplum ve din-devlet ilişkilerinde
yeni bir dönem başlamıştır. Bu süreçler Avrupa’da kilise ve mezheplerin
temsil ettiği dinin, toplumsal kurumlar üzerindeki etkisini büyük oranda
törpülemiş, zayıflatmış ve yüzeyselleştirmiştir.
Kilisenin eğitim, siyaset ve iktidar gibi alanlardaki yetkileri ellerinden alınmış
ve söz konusu sorumluluk ve yetkileri modern-laik devlet üstelenerek
gücünü pekiştirmiş, kilise ve onun temsil ettiği din ise kamusal alandan çekilmek
zorunda bırakılmıştır. Laikliğin kurumsallaşması, eğitim, öğretim ve
kamu hizmetlerinin devlet eliyle yürütülmesi kilisenin güç, etkinlik ve rol
kaybına neden olmuştur.
Bu ünitede din-devlet ilişkileri açısından önemli olan laikliliğin gelişimi,
sekülerleşme teorileri, bunların din-devlet ilişkilerine yansıma biçimleri,
laikliliğin farklı uygulamaları, bazı İslam ülkeleri ile Türkiye’de din-devlet
ilişkileri ve laiklik anlayışı üzerinde durulacaktır.
105