Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

Hiç şüphesiz devlet, insan toplumlarının bir arada yaşaması, toplumun
sürekliliğinin sağlanması, ortak ve bölünemez hizmetlerin gerçekleştirilmesi
gibi işlevleri yerine getiren bir tüzel kişiliktir. Genel anlamda tarih boyunca
da gerçekliği konusunda üzerinde ittifak edilen bir kavramdır. Düzen ve
intizâmı sağlayarak, kaos ve karmaşıklığı önler. Ancak devletin halk ve
insanlardan oluştuğu ve halkın çok farklı din, mezhep, inanç ve düşünceden
insanların toplamına tekabül ettiği düşünüldüğünde, devletin tüm oluşum ve
dağıttığı hizmetlerinde bu çeşitliliği dikkate alması beklenmektedir. Modern
zamanlarda devlet bağlamında kamusal alanla ilgili sorun, tam da bu noktada
oluşmaktadır. Bunun bir sonucu olarak iktidarı ele geçiren düşünce, felsefî
görüş vb. devlete bir ideoloji biçebilmekte ve bu çerçevede kamusal alanda
hâkim düşünce ya da felsefî görüşün dışındaki çeşitliliklerin kendisine nasıl
yer bulacağı ciddi bir tartışma konusu oluşturmaktadır.
Bu bağlamda bu sorunla birlikte gündeme gelen “sivil toplum” ya da
“sivillik” kavramlarından bahsetmeliyiz. Kamusal alanın tektipçi, farklılıklara
kapalı bir biçimde otorite tarafından düzenlenmesi, geçtiğimiz zamanlar
içerisinde ciddi toplumsal sorunlar oluşturmuş ve ciddi tartışmaları beraberinde
getirmiştir. Bu tartışma ve sorunlar temelinde devletin egemen bir aygıt
olarak sivilliklere kapalı oluşu ve tek belirleyici olması gösterilmiştir.
Dolayısıyla sorunları aşmak üzere kamusal alanda sivil yapılanmalara izin
verilmesi gündeme gelmiştir. Böylece “sivil toplum” kuruluşlarının oluşumu,
çeşitlilik ve sivilliğin önünün açılması beklenmiştir. Sivil bir kamusal alan,
bugün hem Batı ülkelerinde hem de diğer ülkelerde en fazla tartışılan konulardan
birisidir. Kamusal alanın herhangi bir ideolojinin belirleyiciliği olmadan,
sivil toplum kuruluşlarının katıldığı ve tartışıldığı bir mekan olması dile
getirilen tezlerden birisidir.
“Kamusal” kelimesinin, devlet ile özdeşleştirilen kullanımının, bugün neredeyse
daha baskın olduğu görülmektedir. Bu da, aslında devlete egemen
olanların ideolojilerinin kamusal alanda baskın olmalarını, kamusal alanı
düzenlemelerini, ilke ve normların bu egemen ideolojilerce belirlenmesini
beraberinde getirmektedir. “Devlet” denilen aygıtın, sivil halk topluluğunun bir
yansıması olarak görülmesi durumunda ancak kamusal alanın bu sivilliklere
açık olmasından bahsedilebilir. Bu bakımdan devlete nasıl bir anlam yüklendiği,
hem sivil toplum hem de kamusal alan kavramı açısından önem
taşımaktadır.
Özel Alan ve Kamusal Alan Ayrımı
“Kamusal alan” kavramı, zikredildiği andan itibaren, bunun karşısına bir
“özel alan” çıkmaktadır. Daha baştan itibaren bir karşıtlık ilişkisi içerisinde
ele alınan bu iki kavram, tarihsel süreç içerisinde sabit ve değişmez bir durumu
ve mekanı tanımlıyor değildir. Yukarıda tarihçe kısmında da bahsedildiği
üzere, zaman içerisinde bu iki alanın boyut ve durumları değişmiştir. Fakat
çağdaş kamusal alan-özel alan ayrıştırması ve bu çerçevedeki tartışmaların
Batı’da birkaç yüzyıllık bir tarihi vardır.
Peki bugün özel ve kamusal alan nereye tekâbül etmektedir? Hiç şüphesiz
kamusal alan farklı yaklaşımlarda da zikredildiği üzere farklı şekillerde
anlamlandırılabilmektedir. Modern-ulus devlet, demokratikleşme, sivil
toplum ve küreselleşme gibi farklı süreçlerle birlikte kamusal alanın nasıl
düzenleneceği de yeni tartışma ve analizlere dâhil edilmektedir. Bugün genel
anlamda özel alan, herkesi ilgilendirmeyen, umumun ilgisi dışındaki ev ve
aile gibi alanları ifade edecek tarzda içeriklendirilmektedir. Buna göre
kamusal alan da, bunun dışındaki tüm alanları kapsayacak tarzda, umumun
160