Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

Türkiye’de din sosyolojisinin gelişiminin önemli bir aşaması da, Ankara
Üniversitesinde misafir öğretim üyesi olarak bulunan Hans Freyer’in (1887-
1969), 1959-1960 öğretim yılında İlahiyat Fakültesinde verdiği din sosyolojisi
dersleridir. Bu dersler bir araya getirilerek 1964 yılında “Din Sosyolojisi”
adıyla yayınlamıştır.
Bu dönemin diğer önemli bir ismi de Mehmet Taplamacıoğlu’dur (1910-
1995). Mehmet Karasa’nın İlahiyat Fakültesi’nden ayrılmasıyla, din sosyolojisi
derslerine girmeye başlayan Taplamacıoğlu, 1961’de “Din Sosyolojisi-
Giriş” adlı çalışmasını yayınlar. Daha sonraki yıllarda yeni konular ekleyerek
eserini genişletir. “Din Sosyolojisi” (1963-1974) adıyla yeniden fakülte
yayınları arasında basılır. Taplamacıoğlu’nun gerek bu eseri ve gerekse (“Din
ve Toplum İlişkileri ve Dini Gruplar”, “Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet
ve Kesafeti Üzerine Bir Anket Denemesi”, “Laiklik İlkesi ve Türkiye’deki
Durum” gibi) teorik ve uygulamalı diğer çalışmaları bu bilim dalının ülkemizde
yeniden tanınmasına ve canlanmasına katkı sağlamıştır.
Diğer yandan, Cumhuriyet öncesi dönemde önemli araştırma konuları
arasında yer alan “İslâm İctimaiyatı”nın,uzun bir aradan sonra Ziyaeddin
Fahri Fındıkoğlu (1901-1974) tarafından yeniden gündeme getirildiğini görüyoruz.
Fındıkoğlu 1966’da yazdığı “Biraz da İslâm sosyolojisi” adlı makalesiyle
bu alana dikkati çeker. O, makalesinde Türkiye’deki sosyolojinin her
şeyden önce Türk sosyolojisi, hiç değilse İslami medeniyetin sorunlarını içeren
bir sosyoloji olması gerektiğini vurgulayarak, günümüz dünya sosyoloji
hareketleri yavaş yavaş Batı kadrosu içine Doğu’yu da almaya çalışırken, biz
batılılaşma gibi anlamsız bir parola adına kültür hayatımızı perişan ediyor, bir
anlamda da batılı olmaktan çıkıyoruz demektedir.
Gerçekten de Batılı din sosyologlarının bugün artık klasikleşen eserlerinde,
doğal olarak kendi toplumlarının dini olan Hıristiyanlık üzerine
yoğunlaştıkları, ancak Yahudilik, Uzak Doğu dinleri ve kısmen de İslamiyet
üzerinde de durdukları bilinmektedir. Batıda İslam sosyolojisine yönelik
çalışmalarda 20. yüzyılın ortalarından itibaren gözle görülür bir artış kaydedildiği
de dikkati çekmektedir.
Z. Fahri Fındıkoğlu’nun sosyolojik çalışmalara getirdiği bu yeni milli yönelim
kendinden sonra da bir kısım sosyologlarımızın sosyo-kültürel değerlerimiz ve
dini-sosyal gerçekliğimiz üzerine eğilmelerine yol açmıştır.
Ülkemizde din sosyolojisinin kurumsallaşma sürecinde Rami Ayas’ın
“Türkiye’de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından
Bir Araştırma”sı ile “Kur’an-ı Kerim’de Çalışma Kavramı-Sosyolojik Bir
Yaklaşma” adlı eserleri önemli açılım sağlamış, kayda değer çalışmalardır.
Bu arada, Münir Koştaş’ın “Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış” isimli
eseri ile Yümni Sezen’in genel sosyoloji konularının yanı sıra İslam sosyolojisini
de başlı başına konu edinip incelediği ‘Sosyoloji Açısından Din’ ve
“İslam’ın Sosyolojik Yorumu” adlı çalışmaları alana yapılan önemli katkılar
olarak hatırlanmaya değer eserlerdir.
Yine, bu süreçte gerek yaptığı teorik ve deneysel çalışmalarıyla gerekse
yetiştirdiği akademisyenlerle din sosyolojisi bilim dalının kökleşmesi ve
gelişmesinde önemli bir diğer isim de Ünver Günay’dır. Uzun yıllar okuttuğu
ve sürekli yeni konularla zenginleştirdiği “Din Sosyolojisi” adlı eseri,
günümüzde bu alana ilgi duyanların, İlahiyat Fakültelerinin ve sosyoloji
bölümlerinin başucu kaynakları arasındadır. Ünver Günay’ın Erzurum şehri
ve çevresinin dini yaşayışının sosyo–kültürel çevresi ile olan karşılıklı
47