Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

unun yanlış bir tevekkül anlayışı olduğunu, önce tedbir alıp sonra sonucu
beklemek gerektiğini ifade etseler de toplumun din anlayışı sağlıkla ilgili
önlemlerde zaman zaman gevşekliğe yol açabilmektedir.
Zihniyetin yanında dinin gündelik hayatımızdaki etkisi en açık biçimde
karşımızdadır. Her şeyden önce dilimiz önemli ölçüde dinîdir. Selamlaşma,
beğeni, temenni cümleleri, zorluklar karşısındaki ünlemlerde dini içerikli
kelimeler ve cümleler kullanılır. Örneğin, yukarıda geçtiği biçimdeki zihniyetimizi
ortaya koyan kelimelerin başında, “nasip”, “kader,” kısmet,” “takdir,”
“alınyazısı” gelir.
Gündelik hayatımızdaki yeme-içme kültürü üzerinde dinin açık etkisini
görürüz. Bu etki üç alt başlık altında ele alınabilir: Yenilmesi, içilmesi dince
uygun bulunan veya yasaklanan maddeler, özellikle hayvanların kesilme
biçimi ve yeme şekli. İslam dini domuz etini ve alkollü içecekleri yasaklamıştır.
Bundan dolayı Müslüman ülkelerde domuz üretimi çok sınırlı bir
şekilde yapılır. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olmasına rağmen
kabuklu deniz hayvanı tüketiminin son derece düşük olmasının altında
Hanefi mezhebinin bunları mekruh olarak görmesinin etkisi vardır. Yemeiçme
adabı konusunda da dinin ilkeleri söz konusudur. Mümkün olduğunca
sağ el ile yemek yemek, başlarken besmele çekmek, yemeğin sonunda “Elhamdülillah”
diyerek şükretmek bunlardan bazılarıdır. Nitekim toplumumuzda
çok dindar olmayan insanların bile büyük çoğunlukla yemeğe besmele
ile başladıkları görülür.
Dindarlık söz konusu olmasa bile bazı dini nesneler gündelik hayatımıza
yayılmıştır. Örneğin her evde bir mushaf bulunması arzu edilir; mushafın evi
kötülüklerden koruyacağına inanılır. Genç kızların çeyizlerine mutlaka bir
seccade konulur. Ailede hiç kimse namaz kılmasa bile bir misafir gelip
namaz kılmak istediğinde o seccade çıkarılır. Ölüm döşeğinde bulunan
hastalara içirilmek üzere buzdolaplarında küçük bir şişe içerisinde zemzem
suyu bulundurulur. Duvarlarda ayet, mübarek yerlerin resimleri veyahut
Allah ve Muhammed lafızları bulunan tablolar olur. Tespih bir zikir aracı
olduğu kadar elde gezen bir aksesuara dönüşmüştür. İnsanlar boyunlarına
muskalar veya cevşenler takarlar. Evlerde ve dükkânlarda bereket duası,
karınca duası, ayetelkürsi gibi küçük levhalar bulunur. Benzer şekilde bir
Hıristiyan’ın evinde, özellikle Katolik veya Ortodoks ise haç, onlara mahsus
tespihler, İsa ve Meryem tasvirleri, heykelcikleri görmek olağandır. Bunlara
bakarak bir kişinin dindarlığını ölçmek güçtür. Bunlar dindarlıktan öte dinin
kültürel yapı içerisindeki yerini gösterir.
Dinin önemli etki alanlarından birisi de mimaridir. Özellikle mabet
mimarisi her dinin adeta kendisinin hak ve diğerlerinden üstün oluşunun
göstergesi olarak büyük bir incelik ve zenginlik içerisinde gelişmiştir.
Böylelikle dinler bir taraftan kendi inananlarına mesaj verirken öbür taraftan
da diğer din mensuplarına göndermelerde bulunurlar. Burada iç içe geçmiş
iki faktörden bahsediyoruz. Birincisi, dindarlıktan kaynaklanan durum,
ikincisi ise diğer dinlerle rekabetten doğan durumdur. Dindar birey değer
verdiği dini objenin en güzel şekilde ifade bulmasını arzu eder. Örneğin
mezar ziyaretlerinin müstakil bir ritüel haline gelişi estetik olguyla birleşip
türbelerin sanat ve tezyin açısından değer kazanmasına yol açmıştır. Bunu
çeşitli tarihî örneklerle görüyoruz. On ikinci yüzyılda Kahire’deki en önemli
ziyaret yeri olan Hz. Hüseyin’in başının bulunduğu türbe ipekli kumaşlarla
kaplı, altın süslemeli veya saf gümüşten yapılan şamdanların bulunduğu,
tepesi elma büyüklüğünde altınlarla çevrelenmiş bir biçimde “cennet gibi” bir
bahçe içindeydi. Türbeye giren kişiler, sandukanın üzerine kapanıp örtüsünü
179