Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

şekilde anlaşılması mümkün olacaktır. Bu, aynı zamanda Türkiye’de de
kamusal alan kavramının hangi çerçevede tartışıldığı hususunda önemli
doneleri (verileri) bize sunacaktır.
Sennett’in belirttiğine göre, yaklaşık 1470’li yıllarda kamu sözcüğünün
İngilizcede ilk bilinen kullanımı, kamuyu toplumun ortak çıkarı ile bir tutmak
şeklindedir. Yaklaşık yetmiş yıl sonra, buna sözcüğün genel gözleme açık ve
ortada olan şeklinde yeni bir anlamı daha eklenmiştir. Bu bağlamda, “kamusal”
sözcüğü herkesin denetimine açık olan anlamına gelirken, “özel”
sözcüğü kişinin ailesi ve arkadaşları ile sınırlanan mahfuz bir yaşam bölgesi
anlamında kullanılmaktaydı. Bir de bununla bağlantılı kozmopolit sözcüğüne
değinmeliyiz. 1738’eki kayıtlara göre Fransız dilinde kozmolit, her yere girip
çıkabilen, âşina olduğu şeylerle hiçbir alakası ya da benzerliği olmayan
durumlarda da rahat hareket edebilen kimseydi. Toplum içine (kamuya)
çıkabilen manasında bu yeni kozmopolit, mükemmel bir kamusal insan
olarak tanımlanır. (Sennett, 2002: 33)
Şunu belirtmek gerekir ki, Yunan felsefesinde kamusal-özel ayrımı, siyasetin
kamusal dünyası ile aile ve ekonomik ilişkilerin özel dünyasına dayanmaktaydı.
Modern sosyolojide ise bu ayrım, normalde ev ile işin ayrılmasına
göndermede bulunmaktadır. Marshall, 1999: 380) Yunan düşüncesinde
kamusal ve özel arasında bir karşıtlık ilişkisi bulunmaktaydı. Çünkü Yunan
düşüncesine göre, insanın siyaseten örgütlenebilir olması, merkezinde evin ve
ailenin yer aldığı bu doğal birlikten yalnızca farklı olmakla kalmaz, onlarla
doğrudan bir karşıtlık ilişkisi içine de girer. Bilhassa kent devletinin doğuşu
ilke insanın (burada birinci derecede erkeğin) özel yaşamına ilaveten ikinci
bir yaşam tarzını yani politik hayatı kattığı anlamına gelmekteydi. Bundan
sonra her yurttaş, hayatında iki düzene aynı anda ait hâle gelmiştir. Böylece
yaşamında kendisine ait olanla (özel alan), kamusal alan arasında keskin bir
ayrım ortaya çıkmaktadır. (Arendt, 2000: 60)
Habermas’ın dediği gibi, burada kamusal hayat, pazar meydanında (agora)
cereyan eder; kamu, mahkeme ve meclis müzâkereleri biçiminde oluşabileceği
gibi, savaş oyunları gibi ortak eylemde de oluşmaktadır. Buna göre
kamusal hayata katılabilmenin koşulu, bir aile reisi olarak özel hayat alanında
özerk olmaktır. Fakat bu kamuya katılımdan yoksullar, mülksüzler, köleler ve
kadınlar engellenir. Dolayısıyla toplumun her kesimine açık değildir.
Yunanlıların bilincinde kamu, özel alanın karşısında bir özgürlük ve istikrâr
âlemidir. Her şey kamuda olup biter; orada meseleler ele alınır, konuşulur,
tartışılır ve en sonunda bir şekle ulaşılır. Hayat kavgası ve hayati ihtiyaçların
karşılanması zorunluluğu özel alan içinde gizlice ele alınırken, kamu onur
kazanılan serbest alan sunmaktadır. Aristo’nun sıklıkla zikrettiği erdemler,
ancak kamu alanında mümkündür. Daha sonraki süreçte kavram, sosyal
gelişmelere paralel anlamlar da kazanmıştır. Buna göre kamu, özgül olarak
aynı dönemde mal mübadelesinin ve toplumsal emeğin alanı olarak kendi
yasalarına göre kurumlaşan burjuva toplumuna ait olmuştu. Tam da bu
süreçte “temsili kamu”dan “edebi kamu”ya geçiş vardır. Edebi kamu, tabi ki
sadece burjuvazinin toprağında yetişmiş bir alan değildi. Bu kamu, prens
sarayının temsili kamusuyla belli bir süreklilik ilişkisi arz eder. Burada
okumuş orta sınıflar (şâir, aydın, yazar) burjuvanın öncüleri olarak akıl
yürütmeler yapmış ve devlet aygıtını monarkın şahsi alanından ayırıp
özerkleşmeyi sağlamaya çalışmışlardır. Böylece saraydan koparak şehirde
karşı güç oluşturmuşlar; saraylı soylu toplumun kibar âlemiyle kurdukları
iletişim vasıtasıyla bunu öğrenmişlerdir. Onlar sarayın kültürel, siyasal
muhalifi olarak kahvehânelerde, sokaklarda ve çeşitli organizasyonlarda ilk
153