Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

“iyi”leri temsil edecek nötr ve objektif bir ahlâk ve “iyi”liğin olması söz
konusu değildir. Bu anlamda çeşitlilik ve farklılıklara açık olmakla birlikte,
onun temel problem yaptığı şey kamu düzeninin sağlanmasıdır. Dolayısıyla
farklılıkların bir çatışmaya gitmemesi istenir. Bununla birlikte liberal kamu,
farklılıkların yani tarafların birbirleriyle ahlâk ve iyiler konusunda sürekli
olarak bir diyalog ve tartışmaya açık olmalarını gerektirmektedir.
Bundan daha önemli bir başka husus ise, aşkın yani vahyi ya da dini bir
ahlâkîlik ve iyilik düşüncesi ve önerisine liberal kamunun daha baştan kapalı
olmasıdır. Daha da ötede aşkın ya da vahyî bir “iyi”ye referansta bulunmamayı
liberal kamunun insanı için bir önkoşul olarak kabul etmektedir. Bu
durumda liberal kamunun dinlerin “iyi”leri ve “ahlâkî”lik anlayışları ve
önerileri dışındaki farklılıklara açık olduğu söylenebilir ki, onun içkin
(seküler) karakteri olarak ortaya çıkar.
Liberal kamu yaklaşımı, aslında liberalizmin farklı düşünce, görüş vb.ne bütün
çeşitliliğiyle açık olduğunu söylerken, bunların içerisine dînî kaynaklı olanları
dâhil etmez. Yani dînî kaynaklı “iyi” ve “ahlâkilik”lere kapalıdır. Liberal kamu
yaklaşımının açıklamasına göre bunun sebebi, vahiy ya da dînî “iyi”lerin
kendilerini kabul ettirme konusundaki baskıcı tutumlarıdır. Bu durumda onun
seküler yani içkin niteliği ortaya çıkar. Dolayısıyla liberal kamunun dînî bir
“iyi”lik ve “ahlâkî”lik dışında bütün dünyevî düşünce ve görüşlere açık olması
mümkündür. Burada da bir sınırlama söz konusudur.
3- Jürgen Habermas ve Söylemsel Kamu Alanı
Jürgen Habermas, modern toplumların gelişimini kamusal alana katılımın
genişlemesi açısından analiz etmektedir. Modern zamanlarda gündelik
yaşamın her alanında katılım daha da fazla önem kazanmıştır. Üstelik bu
katılım, salt politik alanla sınırlı da değildir. Dolayısıyla sınırlı ve birçok şeyi
dışarıda bırakan “politik” katılım üzerindeki vurgu, bundan daha kapsamlı
olan söylemsel bir alana doğru kayar. Yani kamusal alana katılım, ancak dar
bir şekilde tanımlanan politika alanında gerçekleşebilecek bir etkinlik olarak
değil, toplumsal, kültürel ve diğer alanlarda da konuşulmayı gerektirecek bir
etkinlik olarak görülmeye başlanmıştır. Bu çerçevede kirlenmiş bir limanın
temizlenmesini amaçlayan sivil bir inisiyatife katılmak, artık gazete ya da
televizyonlarda basmakalıp sözlerle eleştirmekten daha az politik bir eylem
değildir.
Burada Habermas’ın katılım kavramına verdiği anlam önemlidir. Buna
göre katılım, yukarıdan dayatılan prensiplerin içerisinde şekillenmekten
mesafe alarak, hem eylem normlarının hem de yapılacak tartışmaların izlek
noktalarının da katılan taraflarca belirlenmesini içermektedir. Bu katılım,
Habermas’ın anlayışında cumhuriyet ve sivil yaşamı erdeme dayandıran
anlayış karşısında, bir politik doğru görüşü ile karmaşık modern toplumların
gerçekliklerini birbirlerine eklemleme şansına sahiptirler. Bu görüşe göre
kamusal alan, agonistik bir şekilde politik seçkinler arasında itibar kazanma
ve mücadelelerin değil, demokratik bir şekilde genel olarak toplumsal
normlardan, kolektif kararlardan etkilenenlere bu norm ve kararların
oluşturulmasında, değiştirilmesinde ve benimsenmesinde söz hakkı tanıyacak
ortamın yaratılması ve oluşturulması olarak anlaşılır.
Gerek liberal kamu anlayışı, gerekse Habermas’ın yaklaşımında kamuda
diyalog fikri konusunda bir benzerlik olsa da, Habermas’da nötrlük
kısıtlaması yoktur. Oluşturulan politikalar, kararlar ve süreçlerden etkilenen
herkesin pratik bir söylem ve tartışmaya katıldıkları her yerde kamusal alan
ortaya çıkar. Dolayısıyla yapılan tartışmaların sayısı kadar kamu alanı olması
157