Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

aşınalık yaklaşımı içinde, birey odaklı değil, birliktelik, ilişkililik,
bağımlılık, etkileşim ve grup odaklı düşünme temel noktadır. Çünkü insanlar,
toplumda birbirine bağımlıdırlar, bir arada ve birbirileriyle ilişki içinde
yaşarlar. Sosyolojik bakış açısıyla, olay ve olgular, insanların karşılıklı
bağımlılığının çok katlı ağları çözümlenerek anlamlandırılmaya çalışılır.
(Bauman, 1999: 16, 22)
Dine sosyolojik bakışa gelince, o da dini, o dine mensup bireyleri,
toplumsal evreninden soyutlayarak değil, tersine toplumsal evren içinde
etkileşim halindeki durumuyla ele almayı gerektirir; çünkü din, sosyal ilişki
temelinde gerçeklik kazanır, toplumda, insan birlikteliğiyle yaşanır. Din,
gerçek anlamına ancak kendisine bağlı birlik veya topluluk ya da grupta
bulabilir. Dinî bir dünyada yaşamak, dini bir birliğe mensubiyete ihtiyaç
gösterir. Bu gerçekliğe bakarak din sosyolojisi, dinin sosyal yönlerini; dini
davranış ve olayları geniş çaplı toplumsal olay ve eylemlerin parçaları olarak
görür ve de dinsel olay ve olguların, karşılıklı bağımlılık ağıyla birbirine
bağlanan toplumsal öznelerin tesadüfî olmayan birlikteliğiyle gerçekleştiği
esasından hareket eder. Bu bağlamda dine sosyolojik yaklaşım, sosyal ilişki,
süreç, oluşum, grup ve kurumlarda dinin etkisi; dinsel grup ve kurumların
oluşum, süreklilik ve yok oluşları; gruptaki bireylerin dinsel davranışları; dini
grup içindeki birlik ve çatışma durumları; dinsel gruplar arasındaki
çatışmalar veya uzlaşmaya dayalı ilişkiler üzerine odaklanır.
Sosyolojik bakışın kendine özgülüğünü anlamanın önemli bir yolu,
toplumsal eylem, olay ve olguların karmaşık yapısının olduğunu ve
dolayısıyla onlar hakkında kestirmeden, sağduyu bilgisiyle veya ön yargıyla
kesin önermeler kurmaktan kaçınmak gerektiğini bilmekten geçer. Sosyolojik
bakış çok boyutlu bakıştır. Örneğin sosyal kurumun, farklı, fakat eş-güdümlü,
ilişkili düşünce ve davranış kalıplarının karmaşık bir ağı olduğunu, sosyal
sonuçlara yol açtığını, yönetim ve idamesinde toplumsal değer ve normların
merkezî bir rol oynadığını kavramadıkça, bir sosyal fenomen olarak kurumu
ve kurumla ilgili konu, eylem ve olayları anlamak, doğru analiz etmek çok
zordur.
Sosyolojik bakışta çoklu veya karmaşık nedensellik ilkesi en önemli
esaslardandır. Görünüşte sosyal olayların tek bir sebebi olduğu zannedilebilir.
Oysa toplumsal fenomenler, birdenbire varlık sahnesine çıkmaz ve tek bir
çizgi izlemezler. Ancak özellikle sosyal bilimlerde tek çizgili ve tek nedenli
yaklaşan çeşitli kuramlar hâlâ geçerliliğini sürdürmektedir. Bu yaklaşımlarda
toplam sosyo-kültürel sistem veya bu toplamın bir parçası, tek bir nedene
dayandırılır. Gündelik konuşmada veya sağduyu bilgisinde, sıklıkla basit bir
nedenin bir sosyal olgunun açıklanmasında kullanıldığı görülür: Amerika
Birleşik Devletleri’ndeki ırk ilişkilerine dayalı sosyal problemlerin zencilerin
ahlâk dışı davranışlarından kaynaklandığını, güney eyaletlerindeki sıcak
iklimin siyasal tutuculuğa yol açtığını ileri sürmek gibi.
İnsanların sosyal düşüncesinde çok yaygın bir yanlış olan tek nedenli
yaklaşımın iki ana sebebi olabilir. İlki, tekil bir açıklama insan ilişkilerine
ilişkin karmaşık sorulara verilebilecek en kolay yanıttır. İkincisi ise, insanlar
genellikle toplum ve kültür hakkında bilimsel bilgiden yoksundurlar; bu bilgi
yoksunluğu, bazen önyargı ve kendini beğenmişlik ile birlikte bulunur.
Sosyal bilim incelemesi, bilgisizlik, önyargı ve kendini beğenmişliğe karşı
önemli bir panzehirdir. Çocuk bakımının en basit kuralından, bir şirket
müdürünün en ciddi kararına kadar insan ilişkilerinde var olan hemen her
sorunun arkasında birbiriyle ilişkili bir dizi etken bulunur. İnsanlar sadece
60