Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

kapalıdır. Bu açıdan ulus-devlet, hâkim bir kültür ve politik yapı eşliğinde
varlığını sürdürür.
Aslında ulus-devletin bu karakteri, modernitenin özünü oluşturan yapının
bir yansımasıdır. Modernite, Batı merkezci yönelimi ve niteliğinden dolayı,
dünyanın Batı dışında kalan insanların da Batı’nın geçtiği aşamalardan
geçeceğini savunmaktadır. Bunun anlamı; Batı dışında geriye kalanların da er
ya da geç Batıya benzeyecekleri düşüncesidir. Bu, açıkça modernitenin
baskıcı (totaliter) karakterini göstermektedir. Öte yandan sürekli ilerleyen (bir
başka deyişle, hep iyiye doğru giden) tarihin sonunda, dünya insanına bir tür
cennet vadinde bulunmaktır..
Modern dünyaya eşlik eden bir diğer süreç de sanayileşmedir. Sanayileşme,
feodal toplum ilişkisinden endüstriyel topluma geçiş açısından insanlık
tarihinde bir devrim sayılabilir. Mal ve hizmetlerin “seri” ve “ucuz” üretimi
ve piyasaya sunulmasını makinelerle gerçekleştiren sanayileşme, hem toplumların
yapısında ciddi değişimlere sebep olmuş, hem de sömürgeci koşulları
daha da hızlandırmıştır. Bir kere mal ve hizmetlerin makinelerle seri üretimi,
giderek hız kazanmış; teknolojik araçların gelişmesiyle birlikte bu hız
daha da artmıştır. Dolayısıyla üretimde de bir artış olmuştur.
Üretimdeki artış, en basit biçimde hammadde, işgücü ve malların satımı
gibi süreçlerde de bazı değişimleri zorlamıştır. Zaten coğrafi keşiflerle
birlikte başlayan sömürgeleştirme, hammadde ve işgücü temin etmek amacıyla
artık sistematik hale gelmiştir. Sömürgecilik ilk başta, açık işgallerle
yapılırken, Doğudan ve Afrika ülkelerinden hem hammadde hem de birçok
insan Batıya aktarılmıştır. 1950’den sonraki süreçte ise açık işgaller büyük
oranda sona ererken, sömürge koşulları devam etmiştir. Bu arada çalışmak
üzere Doğu, Ortadoğu ve Afrika ülkelerinden insanlar da Batıya göç etmişlerdir.
Sanayileşme ile birlikte kapitalizmin ölçek büyütmesinin bir sonucu
olarak, gerek hammadde ve ucuz işgücü temini, gerekse mal ve hizmetlerin
tüketilmesi ulus ölçeklerini zorlayıp sınırları aşmaya başlamıştır. Öncelikle
üretilen malların iç pazar ihtiyaçlarının çok üzerinde olması, dış pazara
açılmayı bir zorunluluk haline getirmekteydi. Diğer yandan hammadde ve
ucuz işgücü temini de, her yönüyle ulus-devletlerin sınırları dışında yeni
arayışları gündeme getirmiştir. Böylece ulusaşırı şirketler dünya ölçeğinde
boy göstermeye başlamıştır. Tabii ki bu ulus aşırı şirketlerin farklı ülkelerde
konumlanabilmesi; hem ulus-devlerin yerleşik düzenini zorlamış, hem de
onun zeminini hazırlayan teknolojik ve kültürel değişimlerin ortaya çıkışını
sonucunu doğurmuştur.
Bir kere sermayenin ülkeler arası akışının kolaylaşması gerekiyordu.
Çünkü ulus-devlet sınırlarını aşamayan sermayenin, şirketlerin küreselleşmesini
(dünya ölçeğine yayılmasını) engellemesi söz konudur. Dolayısıyla
süreç içerisinde dış yatırımlara olanak tanınmış ve yabancı sermayenin
girişini kolaylaştıran serbestlikler getirilmiştir. Hatta Batı dışı birçok ülkede
“uyum yasaları” adı altında bu süreci kolaylaştıracak adımlar atılmıştır.
Bugün McDonalds, Coca Cola, Microsoft gibi ulus aşırı şirketler dünya
ölçeğinde yapılanmışlardır. Bunlara bağlı olarak malların ulus-devlet sınırlarını
aşıp rahatlıkla dolaşıma çıkabilmesi mümkün olmuştur. Meselâ; 1980
öncesi Türkiye’de yurtdışına çıkmak, döviz bulundurmak, yabancı sigaralar
sınırlı ya da yasaktı. Bugün gelinen noktada, döviz ve yabancı sigaralar da
dahil olmak üzere, tüm yabancı mal ve hizmetler Türkiye’de serbest olarak
130