Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

v
ÖNSÖZ
Din, bireysel ve toplumsal boyutları olan bir fenomendir. Dinin inanç, iman
ve dua gibi bireyi ilgilendiren ve etkileyen yönleri yanında ekonomi, kültür,
ahlak ve siyaset gibi kurumları ilgilendiren ve etkileyen yönleri de vardır.
Karşılıklı olan bu ilgi ve etkiler dinin toplumsal yönünü oluşturur. Din sosyolojisi,
dinin toplumsal boyutunu, yani dini inanç ve kurumların toplum üzerindeki
etkilerini, toplumdaki diğer kurumlar ile etkileşimlerini inceler.
Din, düşünür ve bilim insanlarının uzun zamandır üzerine mesai harcadığı,
anlamaya ve çözümlemeye çalıştığı çok yönlü bir olgudur. İşte bu nedenle
felsefe, tarih, siyaset, psikoloji ve antropoloji yanında toplumu ilgilendirmesi
ve etkilemesi münasebetiyle sosyolojinin de ilgi alanına girmektedir.
Sosyolojinin kurucuları arasında sayılan A. Comte, E. Durkheim, M. Weber
ve K. Marks gibi bilim insanlarının hepsi “Din Sosyolojisi” adında bir bilim
dalı ortaya çıkmadan önce dinin toplumsal yönlerine ilişkin çalışmalar
yürütmüştür. İslam bilim geleneğinde ise İbn Haldun gibi düşünürler dinin
toplumsal boyutlarına ilişkin görüşler öne sürmüşlerdir. Bu da bize gösteriyor
ki, din, toplumları ve uygarlıkları anlayabilmek için ihmal edilemeyecek kadar
önemli bir araştırma ve inceleme konusu olarak görülmüştür.
Sosyolojinin bir alt dalı olarak “Din Sosyolojisi”, nispeten yeni bir bilim
dalı sayılır. Ancak yeni olmasına karşın üzerinde çalıştığı konunun geniş,
karmaşık ve çok yönlü olmasından dolayı giderek dikkatleri üzerine çekmektedir.
Bugün geldiğimiz noktada Avrupa, ABD ve Türkiye başta olmak pek
çok ülkede lisans ve lisansüstü düzeylerde “Din Sosyolojisi” dersleri okutulmaktadır.
Ayrıca, dinin modern toplumlarındaki yeri ve etkisini tahlil edebilmek,
gelecekte alacağı şekillere ilişkin fikir yürütebilmek için üniversite bünyelerinde
veya bağımsız araştırma ve düşünce merkezleri kurulmaktadır.
Din, öğreti ve kurumları ile geleneksel toplumlarda çok etkili olmuştur.
Modern toplumlarda ise dinin bir geleceğinin olmayacağı, kentleşme ve
eğitim seviyelerinin artması ile birey ve toplumların daha akılcı olacakları ve
kutsal kökenli düşünce ve yaşayış biçimlerinden kopacakları tahmin ediliyordu.
Bu yöndeki gelişmeler sonucunca Batı Avrupa’da geleneksel ve kurumsal
din, yani kilise etkisini kaybetmiş, dini kurumların toplumsal etkileri
zayıflamış ve seküler bir toplum yapısı oluşmuştur. Ancak ABD başta olmak
üzere dünyanın pek çok yerinde din önemli bir olgu olarak varlığını sürdürmekte,
insanları derinden etkilemekte ve toplumsal kurumlar ile etkileşime
girebilmektedir. İşte tıpkı geleneksel toplumları anlamada din nasıl mer-