Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

5- Din ve Kamusal Alan
Din ve kamusal alan arasındaki ilişkinin analiz edilebilmesi, din ve kamusal
alanın ortaya konması kadar, modern zamanlardaki din ve kamusal alan tartışmalarının
içeriğini ve tartışılma bağlamını da dikkate almayı
gerektirmektedir. Bu çerçevede ünitenin başından bu yana kamusal alanın
tanımı ve temel karakteristikleri konusunda yeterince bilgi verilmiştir. Bu
noktadan sonra kamusal alan bağlamında dinin bazı niteliklerine ve modern
zamanlarda dinin konumlandırılış biçimine dair bazı hususların altını çizebiliriz.
Diğer ünitelerde de işlendiği gibi din, insan hayatının en aslî gerçeklerinden
biri olarak tarih boyunca varlığını hep korumuştur. Dolayısıyla insanın
dünyada ilk bulunuşundan itibaren, dinin toplum hayatındaki yeri hep
önemli olmuştur. İnsan, sadece maddî ve biyolojik bir örgenlikten ibaret olmamıştır.
Onun psikolojik ve mânevî boyutu da bulunmaktadır. Dinler, genel
ve küllî bir perspektif oluşturarak, insanların ve toplumların hem maddî hem
de mânevî boyutuyla ilgili olmuşlardır. Bununla da kalmayarak ölümden
sonra bir hayat olduğunu vurgulamışlar, böylece insanı sadece dünyada kuşatıcı
olarak kalmamış, âhiret denilen âleme doğru da insanla ilgisinin sınırlarını
genişletmişlerdir. Bu açıdan dinler, öncelikle insanın anlam sorununa bir
çözüm getirirler. Dünyada yaşamın amacı, ölünce ne olacağı, Allah, dünya,
âhiret gibi anlamla ilgili temel sorulara cevap üreten yegâne unsur olarak dini
görmekteyiz. Dolayısıyla din, insana bu dünyaya gelişinden itibaren bir perspektif
vermekte, bu perspektife göre kişinin dünyaya, topluma ve diğer insanlara
karşı tavır alışlarını belirlemektedir.
Dinler, kendi aralarında farklılaşmakta, farklı kriterlerden tasniflere göre
bazı özelliklerinden bahsedilebilmektedir. Bu bağlamda Budizm, Hinduizm
gibi beşeri kökenli dinlerin yanında Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam gibi
ilâhî kökenli dinler de vardır. Bu dinlerden bir kısmı diğerlerine göre daha
mistik ve zâhidâne özellikler taşısa da, neticede insanın farklı boyut ve ihtiyaçlarına
tekâbül etmektedirler. Bu anlamda genel olarak dinlerin inanç, ibadet
ve ahlâkî boyutlarından bahsedebiliriz. Bir dine inanan kişi, sadece inanmakla
yetinmemekte; bu inancını gerek bireysel gerekse toplumsal boyuttaki
ibadetleriyle göstermektedir. Bundan da öte, inancın gündelik hayatın birçok
alanında yansımaları olmaktadır. Dolayısıyla tarih boyunca dinlerin salt bir
inancın konusu olmadığını müşahede etmek mümkündür. Tüm bu analizlere
dayanarak, dinin sadece özel alanla sınırlı olmayıp kamusal boyutlarının
olduğunu söyleyebiliriz.
Nitekim gerek Ortaçağ Avrupa’sı gerekse Osmanlı örneklerine baktığımız
zaman, dinin gündelik hayat içerisinde kamusal alanda var olan temel bir mekanizma
olduğunu görmekteyiz. Kamusal alanda bütün dînî sembol ve değerlerin
rahatlıkla ifade edilebildiğini, dinin kamusal alana yansıyan boyutlarını
sosyal, kültürel, ekonomik birçok alanlarda takip etmek mümkündür. Meselâ;
Osmanlı tecrübesi, farklı dinlerin biraradalığı kadar, her dine ait sembollerin
kamusalda taşınması gibi bir durumu da var kılmıştır.
Fakat modern zamanlarda dinin rolü ve konumu değiştirilmeye çalışılmıştır.
Bu yeni durumda din, salt bir kalbî inanç olarak görülerek özel alanla,
vicdanla sınırlandırılmıştır. Dolayısıyla dinin kamusala taşan boyutlarının
yoğunluğu azaltılarak özel alanın bir konusu yapılmıştır. İşte kamusal alan ile
din arasındaki problemlerin odaklandığı nokta burasıdır. Modern zamanlardaki
kamusal alan düzenlemeleri ya da tasarımları, dinin kamusal alandan
162