Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

sosyologlardan bahsedilebilir. Bu çerçevede Thomans Luckmann, Peter L.
Berger, Robert N. Bellah, Clifford Geertz, Bryan S. Turner, Charles Y.
Glock, Jose Casavova ve Grace Davie gibi isimler öne çıkmakta olup, burada
en önemli örneklerden üçünün din konusundaki sosyolojik görüşleri üzerinde
durulacaktır.
Bazı sosyologlar din için, insanı etkileyen bazı doğaüstü güçlere inanma
şeklinde özsel bir tanımlamaya girişmiş ise de, diğerleri böyle bir bakış
açısının oldukça dar kapsamlı olduğunu savunmuş ve din sosyolojisinin,
kendi araştırma alanı olarak gördüğü sahayı sınırlandırmaması ve tüm ‘inanç
sistemleri’ni açıklaması gerektiğini söylemişlerdir. Bu durumda, tüm çeşitliliği
içinde insanların dünyayı yorumlama biçimleri ve kullandıkları
açıklayıcı çerçeveler din sosyolojisinin ilgi alanına girecektir. Böylece din
sosyolojisi, bilgi sosyolojisinin bir parçası haline gelmektedir; zira insanların
yorumlama şekli, düşünceleri ve bunlar çerçevesinde dünyaya anlam vermeleri
söz konusudur. Bu yaklaşım bazı çağdaş sosyologlarda, örneğin, özellikle
Slovenya doğumlu Alman sosyolog Thomas Luckmann ve Avusturya doğumlu
Amerikan sosyologu ve Lutheryen teolog Peter L. Berger’in çalışmalarında
görülür.
Berger ve Luckmann, din üzerine yapılan çağdaş araştırmalardan çoğunu
eleştirirler ve bunların resmi kiliselerin desteği ve teşviki altında gerçekleştirildiğini
belirtirler. Böyle olunca, din ve din sosyolojisi kiliseye ait
terimlerle tanımlanma sürecine girmiştir; yani kilise merkezli olma eğilimindedir.
Berger ve Luckmann’a göre sosyologlar, bu tür bir ‘kilise sosyolojisi’
yapmak yerine, insanların, yaşadıkları dünyaya anlam verme biçimi ile
ilgilenmelidirler. Din, geçmişte olduğu gibi şimdi de, insanların ‘anlam
dünyası’nın oluşmasında ve yerleşmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Eğer
dinin bu geniş yorumu benimsenirse, din sosyolojisinin alanı bir hayli
genişleyecektir. Berger ve Luckmann’ın kapsayıcı din anlayışına göre din,
tüm değer sistemlerini kapsamakta ve örneğin bilimcilik, psikolojizm,
komünizm vb. gibi anlam sistemleri de bir din olarak görülebilmektedir.
Thomas Luckmann (1927– …)
Luckmann “Görünmeyen Din” adlı eserinde, din sosyolojisinin, modern
toplumda dinin değişen yapısını tahlil etme konusunda sorunlar yaşadığını
belirtmekte ve modern toplumda geleneksel kilise dininin yerini alan her
hangi bir şeyin de ‘din’ olarak adlandırılıp adlandırılamayacağını tartışmaya
açmaktadır.
‘Din’in tarihsel olarak kurumsallaşmış geleneksel kilise ile özdeşleştirildiğini
ve böylece ‘işlevsel’ olmaktan çok ‘özsel’ ve aldatıcı bir din
tanımının ortaya çıktığını ifade eden Luckmann, bu ‘yargılayıcı’ ve ‘etnosentrik’
(benmerkezci) tanımın teolojik ve felsefi meziyetleri ne olursa olsun,
sosyolojik olarak her hangi bir değerinin bulunmadığını söylemektedir. Luckmann,
aşkın bir nitelik taşısın ya da taşımasın toplumsal/insani süreçlerin bir
ürünü olan tüm ‘anlam sistemlerinin’ ‘dini’ olarak nitelendirilebileceğini ifade
etmekte ve böylece dinin evrensel ve antropolojik bir yorumuna ulaşmaktadır.
Bu çerçevede, bir anlam sistemi oluşturan ve dini bir işlev gören herhangi
bir ‘dünya görüşünün’ de, dinin toplumsal bir formu olarak tanımlanabi-
23