Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

kadar, dinin telafi edici işlevinden de kaynaklanmaktadır. Meselâ; bugün,
yoksulluk dünyayı tehdit eden en önemli sorunların başında gelmektedir.
Küreselleşme süreci ile bu, daha da belirgin hâle gelmiştir. Birleşmiş
Milletler İnsani Gelişme Raporu’na göre, dünyada en üstteki 358 küresel
milyarderin toplam serveti en yoksul kesimden 2,3 milyar insanın (dünya
nüfusunun % 45’i) toplam gelirine eşittir. (Bauman, 1999: 82) Bu dengesizlik,
ölçek büyüten kapitalizm karşısında dinleri bir ümit kaynağı olarak
ortaya çıkarmaktadır. Bu açıdan dini içerikli birçok sosyal olay ve söylemin
sayısı her geçen gün artmaktadır.
Din, ulus-devlet sınırlarının aşınarak küreselleşmenin yayılması oranında,
yeni durumun içinde farklı özelliklerle kendisini göstermektedir. Ulus-devlet
vatandaşlığının, küreselleşmenin yaygınlaşması oranında dünya vatandaşlığına
doğru dönüşümü söz konusudur. İşte tam da bu noktada din, küresel
bir sivil toplum ve dünya vatandaşlığının oluşturulması ile demokratik uygulamaları
yeniden tanımlamaktadır. (Falk, 2001: 36) İletişim ve ulaşım imkanlarının
artması ile insanların farklı dinlerle karşılaşma ve onları tanıma süreci
de hızlanmıştır. Eskiden belki Avrupalı, bir Müslümana ya televizyon programında
ya da Ortadoğu’da bir ülkeye seyahatinde rastlıyor idi. Fakat bugün
Avrupa’da çok farklı ülkelerden Müslümanlar yaşamaktadır. Şimdi Avrupalı
bir insan farklı bir dinden insana somut olarak kendi yaşam tecrübesi içinde
rastlamakta; her gün sokakta Müslümanın yaşam tarzının farklı boyutlarına
şahit olmaktadır. Meselâ; daha önceki sömürgeci politikalardan dolayı
Fransa’da ağırlıklı olarak Cezayir, Fas, Tunus; İngiltere’de Pakistan,
Hindistan ve Afrika’dan Müslümanlar yaşamaktadır. Öte yandan Müslümanlar
da farklı dinden insanlarla hayatın içinde karşı karşıya gelmişlerdir. Bu
durum hem karşılıklı tecrübeleri arttırmış, hem de dinin gittiği yeni coğrafyalarda
o bölgenin şartları içinde yeniden yorumlanmasına sebep olmuştur.
Meselâ, “İslam’ın batılılaşması” ya da “Euro İslam” (Avrupa İslam’ı) gibi
kavramlar ve tanımlar böyle bir sürecin sonucudur. Buna göre Müslümanlar
Batı’da yaşadıkları son elli-altmış yıllık süre içerisinde Batı kültürü, siyaseti
vb. koşullar içinde İslam’ı kendi yaşamlarında yeniden tecrübe etmişlerdir.
Bu tecrübe, İslam ülkelerinden doğal olarak farklılıklar taşımaktadır. İşte
meselâ, “Euro İslam” Müslümanların Avrupa koşulları içerisinde yaşadıkları
ve tartıştıkları İslam’ı anlatmaktadır. Benzer bir ilişkiyi batılıların doğu
dinleri karşısında edindikleri tecrübeler için de söyleyebiliriz.
Üstelik bu tecrübeleri bugün daha da hızlandıran şey, küreselleşmenin
mekana ihtiyaç duymayan yapısıdır. Televizyondan sonra bugün internet,
küreselleşmenin (=dünyalılığın) en iyi yakalanabileceği ve yaşanılabileceği
yerdir. Üstelik internet, televizyondan farklı olarak aktif katılımı mümkün
kılmasıyla, bu tecrübelerin hem karşılıklı paylaşılabilmesini hem de yeni tecrübeler
edinilebilmesini mümkün kılmaktadır. Nitekim çok farklı din, mezhep,
cemaat, topluluk, dini hareket vb.. internet siteleri kurmuşlardır. Bunlar
dünya çapında takip edilmektedir. Dolayısıyla bir kişi, masasının başında
bulunduğu yerden, farklı din ve dini hareketleri tanıma olanağına sahiptir.
Hatta bu sayede sadece belirli bölgelere mahsus Budizm gibi yerel düzeydeki
dinler de dünya ölçeğinde dolaşıma girmişlerdir.
Dinlerin bir şekilde kamuya dair siyaset, eğitim, kadın ve eşitlik gibi
konularla ilgili hale gelmesi, onların küresel ölçekte de dünya politikaları
arasında görünür kılmaktadır. 11 Eylül olaylarını bu çerçevede örnek göstermek
mümkündür. Bu olayın hemen ardından “Ilımlı İslam” şeklinde
isimlendirilen ve dünya ölçeğinde bir proje olarak uygulamaya sokulduğu
iddia edilen bir tartışma güncelliğini korumaktadır. Gerek 11 Eylül, gerekse
141