Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

GİRİŞ
Yeni Dinî Hareketler
On dokuzuncu yüzyıl sosyal bilimcilerinin büyük çoğunluğu dinin toplum
içindeki etkisinin azalması üzerine odaklanmışlardı. Bu yüzden yeni yeni
ortaya çıkan dini hareketleri marjinal gruplaşmalar olarak gördüler ve ciddi
anlamda incelenmeye değer bulmadılar. Bu tutum yirminci yüzyılın ilk
yarısında da devam etti. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın sona erişinden sonra,
Batı dünyası sosyal, siyasal ve ekonomik anlamda istikrar kazanmaya
başladığında yeni dini hareketlerin hızla ortaya çıkışına tanıklık etti. Özellikle
Amerika Birleşik Devletleri’nde 1970’lerden sonra Evanjelik hareketin siyasal
alanda da söz sahibi olmaya başlaması, ister istemez sosyal bilimcilerin
yeni dini hareketlere odaklanmalarına sebep oldu. 1980’lerden sonra geriye
dönük değerlendirmeler bu odaklanmanın ne kadar önemli olduğunu açıkça
ortaya koydu. Örneğin İngiltere’de 1945-1985 yılları arasında 400 yeni dini
grubun ortaya çıktığı tespit edildi. Amerika Birleşik Devletleri’nde ise sadece
1987-1988 yıllarında 400 yeni grup kayıtlara geçti.
Din sosyolojisinin ana ilgi odaklarından birisi dini anlamdaki gruplaşmalardır.
Her inanç bir topluluk içinde hayata geçer. İlk dini grubun oluşumu
gibi, daha sonraki evrelerdeki dini gruplaşmalar da toplumsal sebep ve
süreçler içerisinde din sosyolojisi tarafından incelenir. Bu açıdan din
sosyolojisi ilahiyat disiplininin diğer alanları ile ortak inceleme konularına
sahiptir ve sıkı bir ilişki içerisinde olmak zorundadır. İslâm ilahiyatı örneğinde
bu diğer disiplinler tarih, kelam ve mezhepler tarihidir. Ancak sosyoloji
disiplini konuyu kendi yöntemleri ve problematiği içinde incelediğinden
dolayı farklı kavramlar kullanır. İlahiyat terminolojisinde “din,” “mezhep,”
“tarikat” gibi kavramlar söz konusu iken sosyoloji “dini grup” ve “dini
hareket” kavramlarını tercih eder. Bu ünitede öncelikle bu kavramlar açıklanacak,
sonra sosyolojik açıdan dini gruplar ele alınacak ve son olarak da
küresel anlamda yaygınlık gösteren ve ülkemiz üzerinde de etkilerini hissettiğimiz
yeni dini hareketlerden örnekler verilecektir.
TEMEL KAVRAMLAR
İlahiyat disiplininde din denince ana inanç yapısı anlaşılır. Bir dini diğerlerinden
ayıran en önemli husus akidesidir (inanç esaslarıdır). Ancak salt inanç
bir dinin var olabilmesi için yeterli olarak görülmez. Bunun yanında bir ibadet
sistemi olmalı ve bu inanç bir dini topluluğa sahip olmalıdır. Mezhep bir
195