Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

sömürgecilik ve hegemonik yönetimlerin baskısı, Kuzey-güney arasındaki
eşitsizliklerin derinleşmesi, işgal ve adaletsizliklerin sürmesi gibi sosyal ve
siyasi faktörler yeni aidiyet ve ittifak arayışlarını gündeme getirmiştir.
Adaletsizlik, eşitsizlik, haksızlık, ezilmişlik, işgal ve hak ihlallerine karşı
mücadele sürecinde, dini referanslar önemli bir meşrulaştırma ve
mobilizasyon aracı olarak manipüle edilmiştir. Dünyadaki yoksul ülkelerin,
en zengin ülkelere oranla elli misli daha yoksul olduğu ve gelir dağılımındaki
eşitsizliğin gittikçe büyüdüğü göz önüne alınırsa söz konusu tablonun ne
kadar manipülasyona açık olduğu daha iyi anlaşılacaktır.
Şiddet ve terörün kökenlerine bakıldığında bu eylemlerin özü itibariyle
büyük oranda siyasi ve toplumsal nedenlerden kaynaklandığını, bazı
psikolojik faktörlerin de bu eylemlerde yer almayı kolaylaştırdığı
belirtmiştik. Bu bağlamda din ve şiddet ilişkisi dini dil ve söylemlerin
meşrulaştırma aracı olarak kullanılması şeklinde kurulabilir. Din, bugün
gelinen noktada bireyler ve gruplar üzerinde çok güçlü psikolojik etki gücüne
sahiptir. Dini olmayan amaçlar için bile zaman zaman kullanılmakta, siyasi
projelerin bir parçası haline dönüştürülmekte, radikalizm ve fundamentalizm
gibi kavramlar ile din ve terör arasında doğrusal bağlantılar kurulmaktadır.
Fundamentalizm (köktencilik/köktendincilik) kökeni itibariyle ABD’de
ortaya çıkmış bir kavram olmasına rağmen İslam da dahil diğer dini
gelenekler için de bir yorum tarzına işaret eden bir kavram olarak
kullanılmaya başlanmıştır. Aşırlık ve radikalliği çağrıştıran ve şiddete
meşrulaştıran bir bakış açısını yansıtan bu terim Müslümanlar için daha
sıklıkla kullanılmaktadır.
Fundamentalizm köken itibariyle 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başı
Amerikan Protestanlığına ilişkin bir kavramdır. Presbiteryen, Baptist ve
Evanjelist grupların püriten yorumunu ifade eden ve İncil’in muhtevasının
lâfzen hakikat ve doğruluğuna inancı vurgulayan yaklaşımdır. İncil’deki
kutsal buyruklar ve ilkeler inancın temellerini oluşturur. Geçmişi öven ve
kutsal metinlerin yeni yorumlarına kapalı olan bu yaklaşım öze dönüş çağrısı
yapar. Hıristiyan mezhepleri için kullanılan fundamentalizm terimi Batılı
araştırmacılar tarafından bağlamından soyutlanarak İslam, Yahudilik,
Budizm ve Hinduizm gibi dinler için de olumsuz çağrışım yapacak şekilde
kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde fundamentalizm, tutuculukla,
yeniliklere kapalı olmakla, taassupla, zaman dışı yaşamakla, kültürel ve
geleneksel bağnazlıkla, hoşgörüsüzlükle, demokrasi ve insan hakları
karşıtlığı ile özdeşleştirilmektedir.
Ünitenin bu bölümünü daha iyi kavrayabilmek için Mümtaz’er Türköne’nin
editörlüğünde yayımlanan İslam ve Şiddet adlı kitabı okuyunuz.
Şiddeti Meşrulaştırma Aracı Olarak Din
Dini öğretileri meşrulaştırma dayanağı olarak kullanan şiddet ve terör
gruplarının, sadece belirli bir dinin egemen olduğu coğrafyada faaliyet
göstermediği, ulus aşırı ve küresel bir özellik taşıdığı görülmektedir. Şiddet
ve yıkıcılığın aslında dini inançlarla meşrulaştırılmasının arka planı araştırılmaya
değer bir konudur. Hangi psikolojik ve toplumsal süreçlerin şiddeti
ürettiği ve hangi mekanizma ile dinin şiddet ve saldırganlık duygularına
dayanak yapıldığının çözümlenmesi kuşkusuz büyük önem taşımaktadır.
Şiddet, terör ve din ilişkisi üzerine yapılan tartışmalarda, söz konusu
eylemlere karışanların dini aidiyet ve kimliklerinden dolayı İslam ön plana
235