Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

yani olayları olduğu gibi tanımak, anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmak,
bunun için de sübjektif kaygılardan, yerleşik inanç ve düşüncelerden olabildiğince
sıyrılmak, gerçeğe ulaşmak için ne kadar önemli idiyse, açıklama
da belki daha da fazla önem taşımaktadır. Bu durum, sanıldığı gibi hiç de
kolay bir iş değildir. Çünkü sosyal olaylar, fizik ve kimya gibi laboratuarda
incelenebilecek olaylar değildir. Sosyal olaylar, kendine özgü yapısı gereği
karmaşık ve dinamik, çözümlenmesi zor, uzmanlık gerektiren özelliklere sahiptir.
Hele hele bu olaylar gözlemcinin bizzat katıldığı, yaşadığı olaylar ise,
gözlemcinin daha dikkatli olması kaçınılmazdır. Sağlıklı sonuçlar elde etmek,
doğru açıklamalarda bulunabilmek için, objektiflik ilkesinin hayati önemi
kendiliğinden ortaya çıkar.
Bu durum din sosyologları için farklı bir yönüyle daha da önem kazanmaktadır.
Çünkü din, kişilerin inanç, düşünce ve yaşam biçimlerini derinden
etkileyen, olaylara bakış açısını belirleyen ve yönlendiren bir olgudur. Bunun
tersi de olabilir. Yani gözlemci dinin dışında hatta ona karşı da olabilir. Her
ne şekilde olursa olsun, din sosyolojisi çalışmalarında objektiflik ilkesi zedelendiğinde,
araştırma sağlıklı yürüyemeyeceği gibi, elde edilen sonuçlar ve
açıklamalar da gerçeği yansıtmaktan uzak kalacaktır. Sadece, kişisel yargılarını
ve bir adım daha ileriye gidersek, ideolojik tutumlarını doğrulatmak gibi
yanlış, hatalı bir o kadar da yanıltıcı açıklamalara ve sonuçlara sürüklenilmiş
olacaktır.
Demek ki, din sosyolojisi araştırmalarında en önemli iş bilimsel ölçütler
doğrultusunda ele alınan olayı doğru anlamak, incelemek, açıklamak ve yorumlayabilmektir.
Diğer yandan sosyal olayları açıklamada sübjektif ve psikolojik öğeler
yeterli değildir. Başka bir anlatımla, sosyal olaylar hiçbir zaman bazı kişilerin
istek ve iradelerinin eseri olmadıkları gibi, biyolojik zorunluluktan da doğmazlar.
Bu anlamda Durkheim, “Sosyal olayın nedeni yine sosyal karakterli
bir olay olabilir. Biyolojik ve ruhsal bir olay, sosyal bir olayın nedeni olamaz”
demektedir. Hâlbuki dinin bireyi ve toplumu aşan doğaüstü aşkın bir
yönü, kutsal bir mahiyeti vardır. Dini- sosyal olaylar kendi bağlamı içinde yani
manevi bağlamından koparılmadan incelenmeli ve açıklanmalıdır. Dinin
kendine özgü varlığı ve dinamizmini görmezden gelerek kuramlar geliştirenler
yanılgıya düşmüşlerdir. A. Comte’un pozitivist felsefesinden kaynaklanan
bir anlayışla, ruhani ve manevi gelişmelerin maddi şartların bir sonucu sayılması
bu durumun tipik bir örneğidir. Comte’un dini, toplumların bir fonksiyonu
olarak görmesi, K. Marks’ın dini, toplumun iktisadi hayatının bir sonucu
olarak algılaması, E. Durkheim’in dini toplumsal şartlarda arayarak kaynağını
toplumun kolektif vicdanından aldığını ileri sürmesi ve S. Freud’un din
hayatını bir nevruz olarak açıklamak istemesi de bu yanılgının tipik örneklerindendir.
Bütün bunlar dini, din ve toplum ilişkilerini yanlış ve tek nedenli
yorumlamanın sonuçlarıdır.
Bugün artık, tek neden kavramı fazla bir şey ifade etmemekte, yerini çok
nedenli açıklamalara bırakmış bulunmaktadır.
Din sosyolojisi açıklamalarında, birçok sosyal, kültürel ve sosyo ekonomik
faktörlerin dine etkilerinin yanı sıra dinin de sosyal hayatın çok çeşitli
alanlarına etkilerinin yani karşılıklı bağımlılık ve etkileşimin söz konusu
olduğunu gözden uzak tutmaması gerekir.
13