Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

davranış olduğu görülmektedir. (Aydın ve Açıkmeşe, 2008:212) Hedef
seçme konusunda din, milliyet ve etnisite sınırları tanımayan şiddet ve terör,
siyasi amaçlı olmakla beraber aslında aynı zamanda sosyal bir soruna işaret
etmektedir. Ancak Taliban, Hizbullah ve El-Kaide gibi örgütlerin eylemlerini
haklılaştırmak için kullandıkları dilin din dili olması, cihad ve şahadet gibi
İslami kavramlara atıflarda bulunmaları İslam ile terör arasında daha kolay
ilişki kurulmasına neden olmaktadır.
İslam dini diğer din mensupları ile ilişkileri ve birlikte yaşamı düzenlemiş,
toplumsal düzenin temini ve devamı için ilkeler koymuş, devletlerarası
ilişkilere ilişkin bir çerçeve geliştirmiş, çatışma durumlarında ortaya çıkabilecek
sorunlara ilişkin olarak ise savaş hukuku çerçevesinde hukuki ilkeler
vaz etmiştir. Bütün bu alanlarda temel ilkenin barış, istikrar, eşitlik, adalet,
hukukun üstünlüğü, toplumsal denge, hoşgörü, inanç özgürlüğü, güvenlik ve
orta yol etrafında şekillendiği görülmektedir. İslam’ın iki önemli kaynağı
Kur’an ve Sünnet aşırılığı, şiddet ve terörü hoş görmemiş ve kaçınılması
gereken fiiller olarak bildirmiştir.
İslam, Hz. Muhammed döneminden itibaren toplumlar arası ilişkileri hukuki
ilkelere göre düzenleme yoluna gitmiştir. “Milletlerarası ilişkilerin barış
içinde sürdürülebilmesi ve bunun sağlam temellere oturması için karşılıklı
güven ve haklara saygı” vurgulanmış, “milletlerarası ilişkilerde Müslümanlara,
verdikleri sözleri tutarak karşılıklı güveni sarsacak davranışlardan sakınmaları
(el-Maide 5/1; en-Nahl 16/91,92,93), insanlar arasında hiçbir ayırım
yapmadan adaletle davranmalarını, kin ve düşmanlıklar yüzünden zulüm ve
haksızlığa yönelmemelerini emreder (e-Nisa 4/58; el-Maide 5/2,8).” (Özel,
2007:46)
İslam ve şiddet arasında ilişki kurulmasına neden önemli kavram ve
fiillerden biri “cihad”dır. Bu kavram İslam tarihi boyunca sosyal ve siyasi
şartların da etkisi ile çeşitli biçimlerde anlamlandırılmıştır. İslam’ın ilk
dönemlerinde dinin yayılması için yapılan savaş ve mücadele ile inkârcılara
karşı koymak cihad olarak görülürken, Müslüman toplulukların düşmandan
savunulması görevi de bu kapsamda değerlendirilmiştir. İslam ülkelerinin
işgal altında olduğu dönemlerde ise cihad, sömürge güçlerine karşı bağımsızlık
mücadelesi olarak görülmüş ve teşvik edilmiştir. İslam bilginlerinin
genel kabulü cihadın bireyler, gruplar ve cemaatler tarafından değil siyasi
irade ve iktidar tarafından yürütülmesidir. Ancak sayıları oldukça az da olsa
bazı Müslümanların cihadı bireysel bir görev olarak yorumladıkları ve
eylemlerini bu kavramla haklılaştırmaya çalıştıkları da bilinmektedir. Ancak
bu yaklaşımın Müslümanların kahir çoğunluğu tarafından kabul edilmediği,
İslam dininin şiddet ve terör olaylarını meşrulaştırmak amacıyla araçsallaştırılmasını
onaylamadıkları görülmektedir.
Cihad kavramına yüklenen bir başka anlam ise dini ve ahlaki mükemmelliğe
ulaşmak ile ilgilidir. Bu anlayışa göre insan manevi açıdan derinleşmek
için kötülüklere karşı koymalı, nefsinin esiri olmamalı ve ahlaki olgunluğa
ulaşmak için çabalamalıdır. Buna karşın Müslümanlar arasında yukarıda
da işaret edildiği gibi içinde bulundukları siyasi, ekonomik ve toplumsal
şartların da etkisiyle dini nasları şiddeti meşrulaştırıcı biçimde yorumlayanların
varlığı da inkâr edilemez. “İslâm dünyasında erken devirlerden itibaren
siyasî sebepler yanında, eski dini geleneklerden kaynaklanan dış tesirler,
insanların sahip oldukları farklı karakter ve ruhi yeteneklerden kaynaklanan
psikolojik ve sosyal bazı sebeplerle aşırılık anlayış ve hareketleri ortaya
çıkmıştır. Dinî nasların aşırı ve yanlış yorumlarıyla dinden çıkan aşırılar
238