Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

edebi kamuyu oluşturmuşlardır. Bu mekanlarda şiirler, yazılar, nutuklar ile
kral ve prenslere karşı Burjuvazi adına muhalefetlerini yükseltmişlerdir.
(Habermas, 2002: 59-97)
Kamusal alanın oluşumunda, burjuvazinin yerini ihmâl etmemek gerekir. Batıda
o dönemde, yeni ortaya çıkmış kent soylu bir sınıf olan burjuvazi, ekonomik
bakımdan elde ettikleriyle de görünürdü. Bu çerçevede burjuvazinin en büyük
endişelerinden birisi de sahip olduğu ekonomik birikimlerin monarklar
tarafından müsâdere edilmesiydi. Dolayısıyla monarkların konumunun zayıflaması,
burjuvaziyi sevindirecek bir durumdu. İşte tam da bu noktada, burjuvazinin
genel desteğiyle oluşan edebi kamuda şâirler, yazarlar, entelektüeller
var oldu. Bunlar ürettikleri ürünler ile monarklara eleştiride bulundular.
18. yüzyıl başlarına gelindiğinde, “kamusal” olanın kimleri içerdiği ve
kamuya çıkıldığında, çıkılan yerin neresi olduğu konusu, bilhassa Londra,
Paris gibi Avrupa başkentlerinde öne çıkmaya başlamıştır. Burjuvalar, daha
öncesine göre toplumsal kökenlerini gizleme kaygılarından sıyrılmışlardır.
Çünkü sayıları oldukça artmıştı. Onların yaşadıkları şehirler, toplumdaki çok
çeşitli grupların ilişkiye geçtikleri bir dünya hâline gelmişti. Böylece “kamu”
sözcüğü modern anlamını kazanmış ve dolayısıyla artık yakın arkadaşlar ve
aile kesimlerinden farklı konumu olan bir toplumsal yaşam bölgesi değil,
göreceli olarak çok çeşitli insanları içine alan bir kamusal alan haline
gelmektedir. Bunun bir yansıması olarak kahvehânelerle birlikte kafeler ve
birçok ortak mekânlar sosyal merkezlere dönüşmüştür. Tiyatro ve opera
salonları, eskiden olduğu gibi koltuklarını aristokratların paylaştırdığı yerler
olmaktan çıkarak açıktan yapılan bilet satışlarıyla geniş bir kamu kesimine
açılan mekanlar olmuşlardır. Şehrin nimetleri dar bir elit kesimden geniş bir
toplumsal yelpazeye açılmıştır. Öyle ki, alt sınıflar bile kendi bahçelerinde
gezintiler yapmak gibi bazı sosyal âdetleri benimsemeye başlamışlardır. 18.
yüzyıl kent pazarları, Ortaçağ sonlarındaki durumlarından oldukça farklılaşmıştı.
Satıcılar, sürekli değişen ve kim olduklarını bilmedikleri alıcı grupların
ilgisini çekebilmek için yaşamaktaydılar. Tam da bu bağlamda kamusal
ile özel arasındaki çizilen çizgiyi şu şekilde ifade edebiliriz: Kozmopolit
kamusal davranışla, ailedeki doğanın taleplerini dengeleyen çizgi. Kamusal
ve özel şeklindeki iki alanı birbirleriyle tezat konsepti içerisine yerleştiren bu
yeni anlayış, onları bütünlüklü ve birbirini tamamlayıcı bir bakış açısıyla
tanımlamaktadır. Buna karşılık aile ve derin dostluklar kurma yetenekleri
insânî faaliyetler olmaktan çok, doğal potansiyeller olarak görülmektedir. Bu
bağlamda 19. yüzyıl boyunca aile, kamusal alandan daha yüksek ahlâkî
değerler taşıyan kendi başına bir dünya, idealize edilmiş bir sığınak
görüntüsü vermekteydi. Anlatılan bu sürece göre, Roma ile modern çağ arasındaki
fark, özel yaşama ne anlam verildiği üzerinde izlenebilir. Roma’da
birey, özel yaşamda kamunun karşısına koyabilmek için dünyanın dinsel
bakımdan aşılmasına dayanan bir ilke arayışı idi. Modern çağda ise, bir ilke
değil, duygularda neyin sahici olduğuna ilişkin bir düşünüm baskın olmuştur.
Bu bağlamda özel yaşam, kendi başına aile ve yakın arkadaşlarla baş başa
kalmayı kendi başına bir amaç hâline getirmişti. (Sennett, 2002: 16-37)
Bu arada sanayileşme ve kapitalizm sürecinin kamusal alanla ilişkisine
kısaca değinmeliyiz. Kamusal alanın özel alandan ayrı bir yaşam alanı olarak
ortaya konmasında sanayileşme ve buna bağlı olarak kapitalist toplum
yapısını zikretmeliyiz. 17. ve 18. yüzyıllarda ortaya çıkan sanayi toplumunda
ekonomik üretim faaliyetlerinin yanı sıra, geleneksel aile fonksiyonları da
aileden koparıldı. Bu bağlamda geleneksel toplum yapısında siyasal,
ekonomik ve kültürel yaşamın merkezi olan ailenin bu işlevleri, modern
toplumda farklılaşmıştır. Yanı sıra toplumdaki çok farklı ve kapalı halde
154