Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

DİN SOSYOLOJİSİNİN KISA TARİHİ
Öncüler
Din sosyolojisinin nispeten yeni bir bilim olduğunu, 20. yüzyılın başlarında
bağımsız, deneysel ve sistematik bir bilim haline geldiğini belirtmiştik. Bu
anlamda din sosyolojisi bilim olarak yeni olsa da din ve toplum sorunsalı
üzerinde düşünme ve inceleme yeni değildir.
İnsanlık tarihi araştırmaları, dinin insan ve toplum hayatında “fıtri”
(doğuştan yatkın) bir gerçeğe sahip olduğunu göstermektedir. Dünya üzerinde
dinden ve dini yaşayıştan uzak bir toplumun yaşadığı bilinmemektedir.
İnsanlık tarihinin dinle başladığı, kutsal kitaplar kadar felsefe ve bilim araştırmalarının
da bize öğrettiği bir gerçektir. Hans Freyer’in de belirttiği gibi,
insanlığın ne kadar eski zamanlarına, önceki dönemlerine inersek inelim, her
zaman din olgusuyla karşılaşırız. İnsan, nasıl en basit kültürlerde bile bir
takım sosyal gruplar içinde yaşamışsa, bir dinde de yaşamıştır. Henri Bergson,
bu durumu şöyle ifade eder: Geçmişte olduğu gibi, günümüzde de,
bilimden uzak, sanatsız, felsefesiz insan toplumları vardır, fakat hiç bir
zaman dinsiz bir toplum var olmamıştır.
O halde, insanlık tarihi ile birlikte insanın ve toplumun olduğu her yerde
din var olduğuna göre, denilebilir ki, din üzerinde düşünme de o kadar eskidir.
Burada İlkçağ Yunan düşüncesinde ve Hıristiyan ortaçağında din sosyolojisi
açısından önemli bazı düşünürlerin görüşleriyle yetinilecektir.
İlkçağ Yunan Düşüncesi
Toplum ve din olayları ile ilgili düşünme ve araştırmanın tarihi, İlkçağ Yunan
düşüncesine kadar uzanır. Sosyal, daha geniş olarak manevi bilimlerin tarihini
ilk Yunan sofistlerine kadar çıkarmak genellikle gelenek haline gelmiştir.
Fakat onlardan önce de, daha doğa bilimleri kurulmaya başladığı zaman, din
üzerine bugünkü din bilimleri bakımından çok ilginç düşüncelere rastlanmaktadır.
Sofistlerin görüşleri, zamanın dinlerinin gözlemine dayanıyordu. Toplumun
din üzerinde, dinin de toplum üzerinde karşılıklı etkilerini incelemeleri
bakımından deneysel din sosyolojisi tarihinde önemli yerleri vardır.
Din sosyolojisi açısından en orijinal görüşlere Eflatun’da rastlanır. Onun
birçok bilim ve felsefe konularında olduğu gibi, bu alanda da bir öncü olduğu
söylenebilir.
Eflatun, sofistlerin “Her şeyin ölçüsü insandır.” ilkesinin aksine “Her
şeyin ölçüsü Tanrı’dır.” diyerek işe başlamakta ve bu görüşü üzerine bütün
bir felsefe, ahlak, ve siyaset sistemini kurduktan sonra, bu sistemin temeline
de dini yerleştirmektedir. Çünkü, kurmak istediği yeni toplum düzeninin dinsiz
yaşayamayacağına inanmaktadır. Eflatun’un din sosyolojisi açısından dikkati
çeken iki önemli eseri vardır; “Devlet” ve “Kanunlar”. Özellikle “Kanunlar”
adlı eseri alanımız itibarıyla daha da önemlidir. Eflatun bu kitabında, günün
sosyal şartlarına uygun bir devlet ve anayasa planını çizdikten sonra,
koyduğu kanunların sadece maddi yaptırımlarla tutunamayacağını, asıl manevi
yaptırımlar gerektiğini, bunu da ancak dinin verebileceğini söylemektedir.
Toplumda rastlanan her türlü bozukluğun dinsizlikten, inançsızlıktan ileri
14