Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

Vatikan ile yapılan ve Konkordat (Concordat) adı verilen anlaşma söz
konusu farklılıklara işaret etmektedir.
2- Anayasada laiklik ilkesi açıkça belirtilmeyen (laik) model: Bu modeli
benimseyen ülke anayasalarında, laiklik ilkesinin, devletin temelini
oluşturduğu belirtilmemiştir. Bununla beraber din ve devlet işlerinde
karşılıklı karışmazlık siyaseti benimsenmekte ve uygulanmaktadır.
Almanya, Avusturya, ABD ve Hollanda’nın da içinde yer aldığı bu
modeldeki ülkelerde, her ülkenin siyasi ve tarihi birikimlerine bağlı
farklılıklar görülmektedir. Örneğin ABD’de anayasa din ve devlet
ilişkilerinde belirgin bir ayrım duvarı örmekte, kamu kaynaklarının dini
kurum ve bunların etkinliklerine aktarılmadığı görülmektedir. ABD’de
devlet, kiliseler ve dini grupların işlerine karışmamakta, kamu düzenini
bozmadıkları sürece etkinliklerini kısıtlamamaktadır. Bu nedenle ABD’de
kiliseler üniversite kurmak dâhil her düzeyde eğitim kurumu açmakta,
hastaneler kurup işletmekte ve televizyon kanalları kurabilmektedir.
Almanya’da ise devlet tarafından resmen tanınan ve tüzel kişilik kazanan
kiliseler, devlet tarafından tanınmayan dini gruplara göre bazı imtiyazlardan
yararlanmaktadır. Örneğin kilise üyelerinden toplanması gereken vergiler
devlet marifetiyle toplanarak ilgili kiliseye aktarılmaktadır. Devlet, kiliselerin
eğitim ve sağlık alanlarındaki hizmetlerini kısıtlamamakta, okullarını
desteklenmektedir. ABD ve Almanya örneklerinde görüldüğü gibi anayasalarda
açıkça belirtilmese de laiklik ilkesi uygulanmakta, karşılıklı
karışmama ilkesi bu ülkelerde kilise ve dini grupların sosyal hayatta geniş
etkiler yapabileceği alanların zeminini oluşturmaktadır.
3- Anayasada bir devlet dininin benimsendiği ama uygulamada laik model:
Devletin resmi bir dini veya mezhebinin olduğu ancak yasama
faaliyetlerinde dini kurum ve otoritelerin etkisinin bulunmadığı bu
modelde, resmi olarak kabul edilen din veya mezhebin diğerlerine göre
ayrıcalıkları söz konusudur. İngiltere, Danimarka, Finlandiya, Norveç ve
Yunanistan’ın benimsediği bu yapıda resmi din veya kilise olmamasına
karşın din özgürlükleri güvence altına alınmıştır ve söz konusu resmi din
veya kilise, siyasi ve hukuki kararların alınmasında bir rol üstlenmez.
Diğer modellerde olduğu gibi bu modeli benimseyen ülkelerde de
uygulama da birbirinden farklılıklar görülmektedir. Örneğin İngiltere’de
Anglikan Kilisesi devletin resmi kilisesidir ve devlet başkanı aynı
zamanda kilisenin de başı olmak durumundadır. Öte yandan Katolik ve
Anglikan Kiliselerinin çok sayıda ilk ve ortaöğretim okulu olduğu, bu
okulların eğitim-öğretim giderlerinin büyük çoğunluğunun devlet
tarafından finanse edildiği bilinmektedir. İslam, Hinduizm ve Yahudilik
gibi dinlerin de ibadethane ve okul açmalarına izin verilmekte,
Müslümanlar ve Yahudiler tarafından kurulan okulların bazılarının
giderleri de yasaların öngördüğü biçimde kamu kaynaklarından
karşılanmaktadır. Ancak Yunanistan’da özgürlük alanının aynı şekilde
geliştiğini söylemek mümkün değildir zira Yunan hükümeti Müslüman
cemaatin seçtiği müftüyü meşru temsilci kabul etmemekte, kendi siyasi
görüşüne uygun birini müftü olarak atamaktadır.
4. Anayasada resmi bir devlet dini veya mezhebinin benimsendiği ve dinin
kısmen veya tamamen yasama kaynağı olduğu model: Bu modelde resmi
olarak kabul edilen din, kısmen veya tamamen yasamanın kaynağı olarak
görülmekte, siyasi ve hukuki kararları etkilemektedir. İran, Afganistan,
Suudi Arabistan, Bahreyn, Mısır ve Pakistan gibi İslam ülkeleri ile İsrail
112