Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

GİRİŞ
Dinin Sosyolojik
Dinin sosyolojinin temel konularından biri oluşu ve din sosyolojisi adıyla
din-toplum ilişkilerine özgü bir bilim dalının varlığı, dinin toplumsal bir
fenomen olmasıyla; dinin toplumsal bir fenomen olması da, onun toplumsal
bir varlık olan insanın var oluşsal bir boyutu olmasıyla doğrudan ilgilidir.
Dinin etimolojisi, insanın din boyutunu ve dinin toplumsal bir olgu oluşunu
anlamamıza katkı sunabilir.
Batı dillerinde din (religion) sözcüğü, köken itibariyle Latince
‘religio’dan gelmekte, “religio” da, Lucretius (M.Ö. 99 - M.Ö. 55) ve
Cicero’nun (M.Ö. 106 - M.Ö. 43) verdikleri bilgilere göre ‘religare’ veya
‘religere’ kökünden gelmektedir. Religare anlamında (Lucretius) insanların
din yoluyla Tanrı’ya ve birbirlerine bağlanmaları, ‘religere’ anlamında
(Cicero) ise bir işi mükerreren ve dikkatlice yapmaları ve dolayısıyla sürekli
yapılan ibâdet ve ayinler anlatılmak istenmektedir. Wilfred Cantwell Smith,
Batı dillerinde dinin (religion) bugünkü anlamıyla din olarak kullanılması
için bazı süreçlerden geçildiğini ve bugün itibariyle Batı ve Doğu dillerinde
tekil biçiminde din ve çoğul halinde dinler olarak anlamlandırıldığını ifade
etmektedir.
İbranice’de din karşılığı olarak kullanılan ‘dath’, kanun, hüküm ve yargı
gibi anlamlara gelirken, yine İbranice’deki ‘tora’ sözcüğü köken itibariyle
din, şeriat, hüküm, kanun, mezhep, ilim, eğitim gibi manalar taşımakta ve
Sanskritçe’de dini karşılayan ‘sanatana dharma’, ebedi yol, ezelî ve ebedî
hakikat, ebedi kanun gibi anlam içeriğine sahip bulunmaktadır.
Din, Arapçada ise etimolojik düzlemde ‘d-y-n’ fiil kökünden gelmekte
olup borçlu olma, üstün gelme, idare etme, hakimiyet kurma, otorite sahibi
olma, yönetme, baş eğdirme veya buyruk altına almak amacıyla güç
kullanma, zora başvurma, itaat altına alma, köleleştirme, itaat, kulluk,
kölelik, birinin buyruğuna girme, inanma, adet edinme, şeriat, kanun,
mezhep, millet, izlenen örnek, usul, âdet, hal, tutulan yol, huy; yargı, sorgu,
ceza ve mükafât (karşılık) gibi anlamlara gelmektedir. Kur’an’da da dinin bu
anlamlara gelecek biçimde kullanıldığı söylenebilir.
Arapçadaki din ile Batı dillerindeki dinin (religion), aynı anlam içeriğine
sahip terimler olmadıkları söylenebilir. Arapçadaki din terimi, hem genel
anlamda bütün inanma ve bağlanmaları, hem de özel anlamda İslam dinini
57
Manası