Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

u esneme sürecine işaret eder; farklı toplumsal bağlamlar ya da bölgeler
arasındaki bağlantı biçimleri bir bütün olarak yerküre yüzeyinde şebekelenir.
Buna göre, küreselleşme, uzak yerleşimleri birbirlerine, yerel oluşumların
kilometrelerce ötedeki olaylarca biçimlendirildiği ya da bunun tam tersinin
söz konusu olduğu yollarla bağlayan dünya çapındaki toplumsal ilişkilerin
yoğunlaşması olarak tanımlanabilir. (Giddens, 1997: 13-72)
Mekân-zaman ilişkilerindeki dönüşüm, küreselleşmenin anlaşılması açısından
ciddi önem taşımaktadır. Öncelikle yukarıda geçen mekanik saat ifadesini
açıklayalım. Mekanik saat anlayışına göre gün 24 saate ayrılmıştır. Bunlar
saniye, dakika gibi alt zaman dilimleriyle birbirlerinden eşit mesafe ile
ayrılmaktadır. Meselâ, bir insan saat sekizde işe başlamakta, saat beşte iş
bırakmaktadır. Modern öncesi dönemde ise zaman sabah namazı sonrası gibi
daha bağlamsal bir içerik taşımaktaydı. Doğrusu mekân için de aynı durum
geçerlidir. Küreselleşme, mekânın önemini azaltırken, onun zamanla
bağlantısını koparmaktadır. Böylece aynı zaman içinde dünyada bir “yer”le
ilgili olunabilmektedir.
KÜRESELLEŞMENİN BOYUTLARI
Yukarıda anlattıklarımızdan da anlaşılacağı üzere, küreselleşme çok boyutlu
ve karmaşık ilişkiler ağına sahiptir. Bu açıdan kavramı, sadece bir boyutuyla
tanımlamak eksik olacaktır. Bu boyutlar, küreselleşmenin bütüncül bir
şekilde ele alınmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda, küreselleşmenin farklı boyutlarını
kısaca özetlemeye çalışacağız. Bu boyutları, ekonomik, politik,
kültürel, iletişim ve ekolojik küreselleşme olarak sınıflandırmak mümkündür.
(Chass-Dunn, 1999: 190-193) Şimdi bunları sırasıyla inceleyelim.
1- Ekonomik Küreselleşme
Hemen peşinen belirtmek gerekir ki, küreselleşmenin ekonomik boyutu,
diğer boyutlarına bir zemin oluşturması bakımından özel önem taşımaktadır.
Sanayileşmenin insanlık tarihinde bir devrim niteliğinde olduğunu biliyoruz.
Seri üretime bağlı olarak ortaya çıkan gereksinmeler ve tüketimin sınırsız
olarak teşvik edildiği kapitalist sistemde, büyüme için de bir sınır bulunmamaktadır.
Bu durum, yeni sermaye birikimi ve sermaye sahiplerinin oluşumunu
getirmiştir. İlk zamanlarda modern ulus-devlet yapısı içerisinde “devlet”
de ekonomik işleyişte bir unsur olarak yer aldı. Hatta devlet, özel sektör
karşısında en büyük işletmeciler arasında yer aldı. Bu yapı içerisinde sermaye
de “ulusal” nitelikleri ağır basan bir unsur olmuştur.
Giderek hızla artan üretimin ülke içinde tüketimi doğal olarak mümkün
değildir. Bu durum, ulus sınırlarını aşan yeni arayışları gündeme getirmiştir.
Bilhassa küresel aktörler diye bahsedilen Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere,
Fransa, Almanya gibi ülkeler bu arayışlara önayak olmuşlardır. Giderek
devletlerin, özel şirketler lehine ekonomik faaliyetlerden çekilmesi gerçekleşmiştir.
Dolayısıyla özel kuruluşlar ve şirketler bu arayışların öncüsü
olmuşlardır. Meselâ, merkezi ABD’de olan Coca-Cola’nın Çin ve daha büyük
boyutta üçüncü dünya ülkelerine girişi bu çerçevede düşünülebilir. Dolayısıyla
sermayenin büyümesi bağlamında kapitalizmin, gelişen yeni küresel
koşullara bir ayak uydurması söz konusudur. Bir başka deyişle, küreselleşme
ekonomik anlamda kapitalizmin yeni gelişen formu olarak da nitelendirilebilmiştir.
Bu bağlamda “küreselleşme, kapitalist dünya sisteminin merkez-
134