Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

uzaklaştırılması temel tezi üzerine kurulmuşlardır. Bu anlayışın bir uzantısı
olarak kamusal alanda tüm dini sembol ve değerlerin temsil edilememesi,
bulunamaması, çağdaş bir din ve kamusal alan tartışmasına tekâbül etmektedir.
Nitekim Avrupa’da Fransa başta olmak üzere okullarda ve kamu kurumlarında
haç, kipa ve başörtüsü gibi dînî sembollerin bulunup bulunamayacağı
tartışması, bu konuda bir örnek olarak verilebilir. Yine yakın zamanlarda
İsviçre’de çıkan minare tartışmaları önemli bir boyutuyla din-kamusal
alan sorunuyla ilgilidir. Bu anlayışta kamusal alan, tüm dînî sembol ve
değerlerden arındırılmış nötr, değer taşımayan bir alan şeklinde tanım bulmaktadır.
Bu, birinci yaklaşımdır. Bugün küreselleşme, postmodernlik ve
çokkültürlülük gibi çokça tartışılan kavramlar bağlamında kamusal alanın
niteliği tartışma konusu yapılmakta; tüm bu farklı kültürlerin kamusal alanda
nasıl temsil edileceği sorusu üzerinde durulmaktadır. Dolayısıyla farklı
dinlerin nasıl bir arada yaşayacağı net çözümlere kavuşmasa da, farklı
dinlerin kamusal alanda kendisini ifade edebilecekleri düşüncesi bir başka
yaklaşım olarak gündeme getirilmektedir. Tabii bu tartışmanın detaylara inen
birçok boyutu bulunmaktadır. Dolayısıyla basit bir tartışma değildir. Çünkü
dinlerle birlikte, mezhepler, cemaatler vb. çeşitlilikler de devreye girince, bu
çeşitliliklerin kendilerini ifade edebilmeleri ciddi bir sivilliği zorunlu
kılmaktadır.
Bu konuda hem Türkiye’deki kamusal alan ve din tartışmalarını anlayabilmek
hem de kamusal alanda dinin farklı tezahürlerini izleyebilmek açısından
Nilüfer Göle’nin “İslam’ın Yeni Kamusal Yüzleri” isimli kitabını okuyunuz.
Tam da bu noktada bir hâkim otorite olarak devletin, bu çeşitliliklere yani
farklı din, mezhep, cemaat vb.ne eşit mesafede olması, din ve kamusal alan
tartışmalarında önemli bir noktadır. Burada iki farklı anlayışı zikretmeliyiz.
Devletin tüm din, mezhep ve cemaatlere eşit mesafede olmasını kimi yaklaşımlar,
dinin kamusal alandan tamamen arındırılması, kimi yaklaşımlar da
bunlardan birisinden taraf olmaması şeklinde yorumlamaktadırlar. Din ve
kamusal alan tartışmalarında dile getirilen husus, devletin uhdesi altındaki
vatandaşların dînî özgürlüklerinin önünü açacak düzenlemeleri yapması
şeklindedir. Din bağlamında kamusal alanda tartışma ve sorun yaratan nokta,
devletin bir otorite olarak herhangi bir dinsel yorumu ya da cemaati “resmî”
ilan etmesidir. Bu durum, en çok sivillik açısından tartışma konusu yapılmaktadır.
Tüm dinler ve onların farklı yorumları, bu “resmî”lik dışındaki sivil
alanda kendilerini ifade etmelidirler. Devletin görevi burada, bu yorumlardan
birine taraf olmak değil, bunların her birisinin sağlıklı bir şekilde kendilerini
ifade etmelerine zemin hazırlamaktır.
Bununla bağlantılı olarak kamusal alanda devletin ya da otoritenin dînî bir
yorum oluşturması bir başka tartışma konusudur. Kamusal alanın sivil bir
ortamda sağlıklı bir şekilde inşa edilebilmesi açısından kamusal alanda
otoritenin belirli bir dînî yorumu dayatması, toplumsal barış ve ilişkilerin
bozulmasına sebep olacaktır. Tabi bu arada bir toplumdaki dînî inanç
çeşitliliği ve oranları önemlidir. Meselâ, Türkiye toplumunun % 99’u Müslümandır.
Bu Müslüman unsur arasında çoğunluk Hanefî mezhebindendir. Ama
bunun dışında diğer mezheplere mensup insanlar da vardır. Bu dînî
demografik durum, toplumun yaşadığı kültür hayatında hiç şüphesiz yansımalarını
bulur. Yeme, içme, giyim hâsılı gündelik hayat, bunların izlerini
taşır. Fakat bu, diğer dînî yorumların kamusal alandan dışarı itilmesi ve arındırılması
anlamına gelmez. İkinci yaklaşım ise, tüm dinlerin, dînî değerlerin,
sembollerin kamusal alanda bir arada varolabileceklerini ileri sürmektedir.
163