Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

M. Weber ve J. Wach’ın yolunu izleyen diğer bir Alman din sosyologu da
Gustave Mensching’dir (1901–1978). O da anlayıcı din sosyolojisi ekolüne
bağlıdır.
Wach’dan sonra yazılan ikinci önemli eser olan “Din Sosyolojisi” (1947)
ona aittir. Eserinde dinleri Milli Dinler ve Evrensel Dinler şeklinde ikiye ayıran
Mensching, önce milli dinlerin daha sonra da evrensel dinlerin toplumla
ilişkilerini ayrı ayrı incelemektedir. Daha sonra da sırf dini grupları ele alarak
tipolojik sosyolojinin kategorilerini dini-sosyal olaylara uygulamaktadır.
Mensching’e göre, din sosyolojisi, dinde ortaya çıkan sosyolojik olaylar
ile dinin sosyolojik ilişkilerini incelemelidir. Ayrıca Mensching, genel din
sosyolojisinin var olduğu kadar, her dine ait sosyolojik sorunları inceleyecek
özel din sosyolojilerinin de varlığını kabul etmektedir. Din sosyolojisinde
Weber, Wach ve Mensching’le başlayan yenilikler, zamanla deneysel çalışmalara
yönelmiştir.
İşte bu aşamada karşımıza çağdaş Fransız din sosyologlarından biri olan
Gabriel Le Bras (1891–1970) çıkmaktadır. Fransa’da dini uygulamalar ve kilise
tarihi üzerine yaptığı araştırmalarla öne çıkan G. Le Bras’ın, din sosyolojisine
en büyük katkısı, günümüz toplumlarında din ve dini pratikler konusunun
sistematik ve sosyolojik incelenmesini yapmış olmasıdır. O böylece,
etnolojik ve tarihi yönelimli din sosyolojisi yaklaşımlarının artık aşıldığını
göstermiş, dikkatleri çağdaş toplumlarda din sorununa yöneltmiştir.
G. Le Bras, hem dolaylı hem de dolaysız gözlem teknikleriyle, Fransız
Katoliklerinin dini pratikleri üzerine geniş denemelerde bulunmuştur. Yaptığı
çalışmaları “Dini Sosyoloji Araştırmaları” (1955–56) adlı iki ciltlik bir eserde
toplamıştır. Birinci ciltte, “Fransa Kırsalında Dini Pratiğin Sosyolojisi” başlığıyla,
18. yüzyıldan itibaren Fransa’nın kırsal bölgelerinde meydana gelen
dini değişiklikler ve çağdaş Fransa’nın dini coğrafyası gibi konuları ele alıp
incelerken, ikinci ciltte, “Morfolojiden Tipolojiye” başlığıyla Fransız şehirlerinde
dini yaşayış konusunu ele almaktadır.
G. Le Bras, çalışmalarını daha çok Fransa’daki dini hayat üzerinde
yoğunlaştırmış olmakla birlikte, amacı bütün dinleri araştırma kapsamına
almaktı. Bunu için bütün dinlere uygulanabilir bir anket de geliştirmişti.
Ancak, bu amacına rağmen, genel din sosyolojisi değil de, “Katoliklik Sosyolojisi”
yapmış olup, bu özel din sosyolojisi alanının da öncüsü olmuştur. .
G. Le Bras’ın başlattığı ve ardından hemen hemen bütün ülkelerde farklı
bilim alanlarında da kullanılan “sosyografik” betimleme tekniği, din sosyolojisi
araştırmalarında da yaygın bir şekilde kullanılmaya devam etmektedir.
Din sosyolojisi doğuşu ve gelişimi itibariyle daha çok Hıristiyan Batı toplumlarında
ortaya çıktığından, öncü ve kurucu düşünürler doğal olarak bir tür
Hıristiyan din sosyolojisi yapmışlardır. Dolayısıyla bu ilk dönem din sosyolojisi
teorilerinin Doğulu Müslüman toplumların dini gerçekliklerini anlamlandırma
konusunda ne derece işlevsel olacağı tartışmaya açık görünmektedir.
Çağdaş Bazı Yönelimler
20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze gelinen süreç içerisinde de, din
sosyolojisi alanında öncekilerden farklı olarak, özellikle modern/seküler
dünyada din–toplum ilişkileri konusunda yeni yaklaşımlar sergileyen önemli
22