DZIEŁA - Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

232 Dokumenta. — IV.
swoich. Bułhakow podług instrukcyi sobie przysłanej, pisać nawet
do jenerałów moskiewskich nie chciał o zastanowienie wojny,
póki ja akcesu nie uczynię. Zapytany Bułhakow o Prusakach,
powiedział : kiedy nam będzie potrzeba, to wnijdą i oni
do Polski. Zresztą, widocznie Bułhakow stara się robić wszystko
bez Lucchesiniego, lubo ten szuka daremnie wtrącać mu się.
Podczas ostatniej akcyi 18 praesentis, Kościuszko chociaż
tylko pięcia tysiącami, bronił się siedmnastu tysiącom Moskali,
i byłby się po staremu podobno utrzymał w swoim posterunku,
gdyby Moskale przez Galicyą nie obeszli byli w tył Kościuszce;
a po téj akcyi andjutant Wurmsera jenerała austryackiego,
przeprowadził całą kolumnę moskiewską przez Galicyę 1 ). Już
tedy choćbym był i do obozu jeszcze pojechał, jużbym ani
w Wielkiej Polsce ani w Krakowskiem nie znalazł bezpieczeństwa.
Skarb wyniszczony, pożyczka holenderska chybiona zupełnie
; podatki już z całej Litwy i z pół Polski przepadły ;
na blizki kwartał septembrowy, ledwie będzie dosyć w skarbie
na opłatę zwyczajnego żołdu na wojsko, a na ekstraordynaryjne
ekspensa wojenne, które i trzy i cztery razy przewyższają
żołd zwyczajny, już nic nie zostaje, i nie wiem czem i moja
własna pensya opłacona będzie; a wojsko potrzebuje remonty
pod kawaleryą, nowych koni pod armaty, nowych armat, nowych
mundurów i obuwia, bo pół wojska boso maszeruje. Na
to wszystko pieniędzy nie masz. Teraz nad Wisłą cokolwiek
jest magazynów, ale tylko na kilka tygodni. Już tedy jasno
jest, że choćbym nie chciał, muszę wojnę skończyć w przyszłym
miesiącu. Gdybym sam pojechał do obozu i zaprowadził wojsko
w Sandomirskie lub w Krakowskie, mógłbym tam znaleźć kilka
pozycyj między górami do potyczek pomyślnych, ale głód bez
pieniędzy i tam nas znajdzie. Warszawa by zaraz zaginęła, ró-
') Nie jedyny to był dowód życzliwości władz austryackich dla Moskwy.
Podczas kampanii, Bułhakow korespondował z Kochowskim i Biihlerem za pośrednictwem
pana de Caché i jenerałów austryackich w Galicyi.
Listy króla do Bukatego. 233
Wnie jako i Mazowsze i cała Wielko-Polska. I ten kraj jeszcze
nietykany poszedłby w ruinę.
Gdybym skupił obydwa obozy Zabiełły z księciem Józefem
i z korpusem który wyszedł z pod Warszawy pod Byczewskim,
byłoby wszystkiego do trzydziestu tysięcy, moźnaby
jeneralną batalią wydać i możnaby ją wygrać, jednak pod
Wątpliwością, bo ludzi mają we dwójnasób, a armat we trójnasób,
a armatami najwięcej wojują ; a in casu przegranej,
Moskale mogą i ludzi i armat i pieniędzy nowych dostawić,
a ja nie. Ale i to trzeba zważyć, że Moskale nie będą tak
grzeczni, aby się nam stawili całkiem na jednym placu jak do
pojedynku. Oniby tylko nas zawsze róźnemi kolumnami otaczali
i ogładzali.
Broni ręcznej odmówiono nam w Berlinie i Dreźnie. Z Niemiec
ledwie kilka tysięcy mogliśmy zamówić w inszych fabrykach.
Tak wszystko wykupili emigranci francuzcy i potencye.
Jabym o zagrożone bezkrólewie mniej dbał, gdybym moją
zgubą mógł ocalić konstytucyą. Lecz gdy to być nie może, a
moje usunięcie się przyspieszyłoby tylko ruinę kraju, więc
mniej źle, że zostanę przy koronie na to, aby wcielając się
AV konfederacyą i stając się jej głową, cokolwiek przecie, mam
nadzieję, uratować z dobrych dzieł naszego Sejmu 1 ). Marszałek
Potocki rezygnował marszałkowstwo i wyjeżdża do Lipska.
Marszałek Małachowski rezygnuje refendaryą na synowca, jedzie
na wieś, a potem do Włoch podobno. Podkanclerzy Kołłątaj,
zostawiwszy tu akcess do konfederacyi, jedzie do Warmbrun
dla zdrowia-').
*) Porównaj list ten z nader ważną mową powiedzianą przez króla na
Sejmie grodzieńskim, 10 sierpnia, umieszczoną w Gazecie Leydejskićj1793, Nr. 73,
przedrukowanej u Ferranda, t. III, s. 396.
2 ) Kilkakrotnie zaprzeczano temu, jakoby Kołłątaj przystąpił do konfederacyi
targowickiéj. List króla świadczy o tern niewątpliwie; świadczą również
jednozgodnie Hailes, Essen i Bułhakow, że na pamiętnej Radzie ministrów i marszałków
sejmowych u króla, na której czytano odpowiedź imperatorowi), Kołłątaj
dotował za wejściem do Targowicy.