DZIEŁA - Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

102 Dokumenta. — III.
zentowana nie zatrzymywała się podobnież przed wojną z Turkami, a w planach
Stanisława widziała tylko niebezpieczeństwo «rozwielmożnienia domu Poniatowskich*.
Aby temu zapobiedz, podaje ona projekt, który przyjmując za podstawę
złączenie sił polskich z rossyjskiemi przeciw sułtanowi, niweczy to wszystko
czem Stanisław ów sojusz pragnął był okupić. Radzi, aby króla zostawić na.
boku, a konfederacyą zawiązać na prowincyi, w województwach ruskich ; w czem
Rossya znajdzie oczywistą korzyść, bo ludzie prywatni, w konfederacyą związani,
powolniejsi będą względem niej niż król wraz z sejmem, mogący, w razie potrzeby,
do obcych Dworów się odwołać. Dla nadania swej konfederacyi potrzebnej
w narodzie powagi, chce opozycya zaciągnąć wojsko i na ten zaciąg domaga
się od imperatorowćj pomocy pieniężnej, w sumie około 500.000 dukatów. Kiedy
konfederacyą oprze się na własnem wojsku i na wpływie Dworu rossyjskiego,
będzie mogła śmiało i groźnie odezwać się do kraju, zaprosić króla i resztę wo-
• jewództw do uznania jéj władzy i zawrzeć z Rossya alians zaczepny i odporny
przeciw Turkom. — Ten plan, którego nieuchronnem następstwem byłoby srogie
zawichrzenie kraju, zdeptanie wszystkich władz państwa a może i wojna domowa,
znalazł w samejże Katarzynie surowego sędziego. W uwagach, które na marginesach
własnoręcznie zapisała, oznajmia Potemkinowi, że woli mieć do czynienia
z rządem istniejącym niż prowincyonalnemi konfederacyami, które jak niegdy
konfederacyą barska wiele kłopotów przynieśćby mogły; dwóm zaś dygnitarzom
polskim daje naukę patryotyzmu, mówiąc że takie po województwach tworzone
związki i zaciągi miałyby słusznie pozór buntu przeciw panującemu królowi.
Wprawdzie uderza ją niepokój przez opozycya objawiony, że król skorzysta z sejmu
konfederacyjnego dla przeprowadzenia wniosków zwiększających jego władzę,
ale dodaje, że się temu zapobieźy, i że ambasador pilnować będzie, aby żadna
inna sprawa, prócz aliansu, na sejm nie była wniesioną. «Nie masz bowiem,
słowa są jéj, żadnej dla Rossyi potrzeby ani korzyści, aby Polska była czynniejszą*.
Ogłaszamy ten dokument w dosłownem tłumaczeniu: uwagi Katarzyny
pisane były po rossyjsku, projekt opozycyi w jakimś języku mieszanym, napór
do ruskiego napół do rossyjskiego zbliżonym. Czytelnik z przykrością obaczy,
jak dalece w tern ostatniem piśmie brakuje nietylko rozsądku i patryotyzmu ale
nawet uważnej redakcyi, i o ile pod każdym z tych względów wyższemi są spostrzeżenia
Katarzyny. Niemniej przecież projekt to dla historyi ważny; spełnił
się on co do litery w cztery lata później, w roku 1792, z tą tylko różnicą, że
ochotnicy targowiccy poszli razem z wojskiem moskiewskiem nie na państwo
sułtana, ale na swego króla i instytucye przez ogromną większość narodu
z zapałem przyjęte.
Między listami francuskiemi, które podajemy z kolei, najważniejszy jest
list Szczęsnego Potockiego, pisany w końcu 1789 roku. W nim wojewoda, zrażony
niepowodzeniami jakich doznał na sejmie, uwiadamia Potemkina, że złożył
dowództwo dywizyi ukrainnéj, ze się od spraw publicznych usuwa i odjeżdża
do Włoch ; pierwej jednak chce go pożegnać. Snąć Potemkin zachęcił go do
Potemkin i jego stronnictwo w Polsce. 103
Wytrwania i dodał mu odwagi. Potocki nie do Włoch, jak zamierzał, ale do
Wiednia odjechał, zkąd we dwa lata później znowu w obozie Potemkinowskim
si Ç zjawił.
Dwa następne reskrypta Katarzyny pisane były w roku 1791 do Potemkina,
już po ogłoszeniu konstytucyi 3 maja. W pierwszym, z dnia 16/27 maja,
"operatorowa czuła się jeszcze zagrożona od Prus i Anglii. Oba te mocarstwa
chciały zmusić Rossya do pokoju z Turkami na warunkach statu quo antę helium.
dołożenie było ciężkie. Austrya dotąd sprzymierzona, z wstąpieniem na tron
^opolda wycofała się z wojny. Ze Szwecyą wprawdzie niedawno stanął był
Pokój, ale na zmiennego Gustawa trudno było liczyć, owszem przypuszczać nawiało,
że z Prusami i Anglią może się on jeszcze połączyć. Rossya czteroletnią
w 'ojną z ludności wysilona, a skarb i kredyt w takiem były wycieńczeniu, że
c hoć wszystkie potrzeby wewnętrzne assygnatami opędzano a tylko na wojnę
1 Politykę zagraniczną używano brzęczącej monety, jednak i na tyle trudno było
znaleźć. W roku 1791, opłacając 15 od sta komisowego i procentów, zaledwo
S1 edm milionów zł. hol. mogła pożyczyć imperatorowa w Amsterdamie i Antwerpii,
z tych połowę pod obcem imieniem. W tym stanie rzeczy wszyscy min
'strowie Katarzyny, przerażeni niebezpieczeństwem wojny z Prusami i Anglią,
8dy turecka szła z takim oporem, gotowi byli skłonić się do pokoju, który Europa
Im nakładała ; jeden tylko Potemkin słyszeć o nim nie chciał ani wyrzec się nadziei,
że potrafi w końcu oderwać od Turków księstwa Naddunajskie wraz
z Bessarabią i z nich dla siebie królestwo Dacyi utworzyć. Katarzyna wprawdzie
n 't szła tak daleko jak jéj główny minister, ale i na pokój nie przystawała, do-
Poki co najmniej Dniestru jako granicy Imperyum nie pozyska. W reskrypcie
swoim przypuszcza ona, że wypadnie bronić się od Prus i Anglii, i oblicza siły,
które do rozporządzenia zostają, polecając Potemkinowi, jako prezesowi kolegium
wojskowego i dowódzcy głównej armii, aby się do planu przez nią nakreślonego
zastosował. Przechodząc do Polski, zkąd właśnie nadeszła wiadomość
0 uchwalonej nowej konstytucyi, imperatorowa uważa, że na teraz byłoby zaw
cześnie zrywać z Polakami, że nawet unikać trzeba wszelkiego powodu do
°J n y> owszem wmawiać w naród polski, że się do jego spraw wewnętrznych
Rossya bynajmniej mieszać nie myśli. Gdyby ten środek do odwrócenia burzy
ule wystarczał, należałoby pomyślić o utworzeniu rekonfederacyi, do której posłużą
życzliwi Rossyi Polacy, z ks. Potemkinem utrzymujący stosunki. Mógłby
Przytem ks. Potemkin użyć swej godności hetmana kozackiego, aby powołać
hldność ukrainną polską do boju z nieprzyjacielem miejscowym, czyli wyraźniej
"owiąc — do wyrżnięcia szlachty! W ostatecznym razie przypuszcza Katarzyna,
"loże wypadnie oddać kawał Polski królowi pruskiemu, zapewniając sobie odpowiednie
poniesionym szkodom i doznanym krzywdom wynagrodzenie!...
W drugim reskrypcie, pisanym w połowie lipca, Katarzyna spokojniejsza
JUŻ ze strony Europy, pilniej wgląda w sprawy Polski. Konstytucya 3-go maja
2 daje jéj się groźnem dla Rosyi niebezpieczeństwem, bo przez nią Polska >tak