DZIEŁA - Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

278
Dokumenta. — V.
gdzie, w początkach 1790, z wielką łaskawością od imperatorowej przyjęty
i obdarowany, przez jakiś czas oczekiwał dalszego przeznaczenia 1 ).
Była to, jak wiadomo, epoka, w której wpływ rosyjski w Polsce mocno
był zachwiany. Stackelberg, przed którym niegdyś wszyscy bezmała korzyli się
w Warszawie, za Sejmu czteroletniego tak bardzo stracił na znaczeniu, że ci,
którzy trzema laty wprzódy okazywali się względem niego najuniżeńsi, nie wa­
hali się w owéj chwili uchybiać mu publicznie. W Petersburgu natarczywie,,
domagał się jego odwołania Potemkin, skarżąc go, że swą niezręcznością zadał
Rosyi szkody dotkliwe ; zaczem poszło, że nawet jawni stronnicy moskiewscy
w Warszawie nie czuli się obowiązani oglądać się na ambasadora. Nadto, mało
co przed zawarciem traktatu pruskiego, marszałek sejmowy Małachowski oświad­
czył Stackelbergowi (w marcu 1790), że Stany nie życzą sobie, aby ministro­
wie zagraniczni rezydujący w Polsce mieli wyższą rangę niż ta, jaką Rzeczpo­
spolita daje swym agentom za granicą. Skutkiem tego oświadczenia a zarazem
skutkiem podpisanego między Prusami a Polską przymierza, Stackelberg został
odwołany, hrabia Osterman zapowiedział Debolemu przysłanie ministra drugiego
rzędu ; interesa zaś rosyjskie powierzone zostały tymczasowo baronowi d'Asch,
rezydentowi czyli jak dziś nazwaćby można konsulowi jeneralnemu 2 ). Na mini­
stra przeznaczono Bułhakowa ; nim jednak on przyjechał, spotkała Rosyą nowa
nieprzyjemność. Stany odebrały kosztowny pałac, który w r. 1787 Rada nie­
ustająca przeznaczyła dla ambasady rosyjskiej i uchwaliły, że na przyszłość
skarb wypłacać będzie na jéj pomieszczenie taką sumę, jaką poseł polski w Pe­
tersburgu odbiera na najem domu od rządu rosyjskiego. Bułhakow przyjechał
do Warszawy pod koniec września (1790), lecz dopiero 26 października zawia­
domił o swym przyjeździe Deputacyą do spraw zagranicznych; przyczem oświad­
czył, że »imperatorowa nie chcąc dawać Rzeczypospolitej okazyi do kosztów,,
kazała mu nie żądać pieniędzy na swoje mieszkanie.» Natychmiast więc i Debo-
łemu posłano do Petersburga rozkaz, aby także na swój lokal żadnej summy
nie przyjmował.
Zaczęte w tak nieprzyjemny sposób urzędowe stosunki z nowym pełno­
mocnikiem rosyjskim, następnie, przez półtora roku prawie jakby nie istniały;
J ) Busskij Arckitc izdawtjemyj pri Ceertkowskoj hihliotekie (Moskwa) zawiera w po-
BZytacn z r. 18fiłi niektóre korespondencje Bułhakowa z czasów jego pierwszego w Polsce
pobyto i z czasów rrzydencyi jego i więzienia w Stambule. Z tychże Archiuów dowiadujemy
sic. że pan Barteniew ogłosił biografią Bułhakowa w Uoskowtkich Wtedoitwsti'ie-li,
r. 1855, nr. 5, G i 8. ' Nie mogąc dostać tych numerów, musimy do nich odesłać szczęśliwszego
czytelnika, ograniczając się w naszej wzmiance biograficznej na tern cośmy znaleźli
w źródłach polskich i w podaniach saskich Helbiga i Essena. Bułhakow jeszcze
i z tego powodu do historyi polskiej należy, że po rozbiorze kraju, mianowany był gubernatorem
wileńskim i grodzieńskim, gdzie miał się odznaczyć energicznemi nrzeciw epidemii
środkami. Umarł w r. 18011.
2 ) Nazwisko jego wydrukowane zostało mylnie w naszym zbiorze : baron d'Auch
(s. 85). Pełnił on swe obowiązki w Warszawie od listopads 1764.
Dziennik Bułhakowa 279
przynajmniej nie znajdujemy ich śladu w protokole Deputacyi aż do objęcia
spraw zagranicznych przez Chreptowicza. Bułhakow był jakby niemym świad­
kiem odmian, które się w Polsce wówczas działy, jakby prostym i obojętnym
sprawozdawcą obojętnego i do spraw polskich niemieszającego się Dworuj Nie
oył on wszakże nieczynny; owszem do tajnych i pokątnych intryg szczególnie
uzdolniony, miał pole obszerne do wichrzenia i psucia. Nizkiego pochodzenia,
•bułhakow znajomością wielu języków i łatwością pisania zwrócił na siebie, jak
Widzieliśmy, za młodu uwagę ; ale więcej może nad te przymioty zalecała go
zdolność do wszelkiego rodzaju posług, obrotność i uniżoność dla ludzi mają­
cych znaczenie. Z początku oddany Paninowi , umiał on i z nim być dobrze
i przypodobać się Wołkońskiemu, który ambasadorem będąc w Warszawie,
z kanclerzem rosyjskim wcale nie szedł zgodnie ; później, gdy nad Paninem
wziął górę Potemkin, Bułhakow przerzucił się na stronę faworyta i już zupeł­
nie stał się jego kreaturą. Potemkin, który Polski nigdy z oka nie spuszczał,
chciał w niej swojego mieć człowieka, i on to wymógł na Katarzynie, że Buł­
hakowa do Warszawy przysłała. Miał on przywrócić i utrzymać zgodę w stron­
nictwie rosyjskiem, zjednywać umysły, wmawiać w jednych, że Rosya wcale
nie chce się kłopotać wewnętrznemi sprawami Polski, że owszem gotowa zape­
wnić całość jej posiadłości, drugich zaś ośmielać i upewniać, że usługi ich nie
pozostaną bez nagrody, i z cicha przygotowywać rekonfederacyą, >gdyż to, co
się w Polsce w owej chwili działo, nie mogło mieć żadnej trwałości». . .
Zrazu nie wiodło się Bułhakowowi. Stronnictwo rosyjskie pozbawione
wprawnej ręki Stackelberga, rozpraszało się ; stronnictwo królewskie, które
z niem trzymało, na inną wchodziło drogę ; Szczęsny Potocki, wyniósłszy się
na Ukrainę, dla siebie tworzył osobną partyą ; a Branicki, nieoficyalny agent
Potemkina, aby do reszty nie stracić popularności, musiał od czasu do czasu
z stronnictwem pruskiem wotować. Kiedy zaczęto u nas mówić o naznaczeniu
następcy Stanisławowi Augustowi i umysły większości narodu zwracały się ku
elektorowi saskiemu, w lassach i w Petersburgu uznano za konieczne, wszel-
kienii siłami, skrycie temu przeszkadzać. Potemkin polecił zcicha rozpowiadać,
że nie byłby przeciwny przyjęciu korony; Katarzyna zaś również tajemnie pro­
ponować kazała za następcę W. ks. Konstantego i dla popierania téj kandy­
datury posłała, jak zapewniają, do Warszawy 50.000 dukatów '). Nie przydały
się tym razem ani starania ani pieniądze ; naród wierny pozostał dynastyi sas­
kiej, nie przypuszczając, aby elektor ociągał się z przyjęciem korony, której zy­
skanie niegdyś tak kosztowne, w owéj chwili żadnego wydatku ani trudu nie
zdawało się zapowiadać. A gdy Sejm w pruską pomoc zaufany, coraz jawniej
a głośniej niż należało, okazywał swą niechęć ku Moskwie, partya rosyjska ze-
') Helbig. Potemkin der Taurider (3lin,rivn. 17:10, vol. XXXI, SIM). Imperatorów»
zaprzeczała tej kandydaturze później, gdy ją król sam. w r. 17112, proponował.