Znakovi vremena 6 - Ibn Sina

zadobija različite forme i raznovrstan sadržaj: od gotovo potpune identifikacije identiteta pojedinca i
društva (odnosno zajednice u kojoj živi), u kom slučaju se i ne može govoriti u sociološkom smislu o
odnosu, do odnosa razdvojenosti, suprotstavljenosti, odnosno, odnosa suprematije jednog od identiteta
nad drugim, tj. do uspostavljanja hijerarhije u kojoj jedan identitet postaje negacija (ne samo granice)
drugog. Tada se bitno mijenja i identitet nadređenog – gubitak osnovne sadržine društvenosti
(ljudskosti), koja mu sada izostaje, bio on toga svjestan ili ne. Postavlja se pitanje ko više ovdje strada –
pojedinac ili društvo (društvena zajednica)? Meša Selimović kaže: “Čovjek je uvijek na gubitku” (Derviš i
smrt). Historijsko iskustvo pokazuje stradanja na obje strane, tj. da su na gubitku oba identiteta.
Hijerarhija među društvenim identitetima korijeni na brojnim i različitim prirodnim i društvenim
faktorima (koji su proizvod prirodne i društvene podjele rada): biološkim, kulturnim, ekonomskim,
političkim, religijskim, ideološkim, geografskim, starim (i najstarijim-arhajskim) i novim; opštim i
posebnim; realnim i irealnim. Svi djeluju u svim primjerima, ali ne svi istovremeno i s podjednakom
snagom, mada s istim rezultatom-reprodukcija hijerarhije, kao dominantnog odnosa društva. Nužno je
istraživati sve pojedinačne situacije, kao i opšte tendencije. Mislim da su dva momenta od dubljeg
značenja za ove odnose, posebno odnose sukoba i antagonizma: 1. raspadanje totaliteta identiteta kako
pojedinačnog individuuma (čovjeka), tako i društvene zajednice (pojedinačnog društva, a potom i društva
uopšte), raspadanje, koje je rezultat parcijalizacije, segmentacije i atomizacije proizvodnje društvenih
odnosa i 2, strukturacija, destrukturacija i restrukturacija pojedinca i društva, koja je stvarala i
uspostavljala hijerarhiju struktura i strukturalnih elemenata, koje sačinjavaju društveno biće ovih
identiteta. 3. Raspadanje je počelo s konstituisanjem politike kao dominantne sfere u društvenim
odnosima, mada se ona predstavljala kao praksa integriteta (tj. kao jedinstvo pojedinačnih i opštih
interesa – u antičkom polisu, a zatim, kao jedinstvo privatnih i javnih interesa – u modernoj državi).
Podjela na slobodne ljude i roboove, na “Helene i varvare” struji ukupnom historijom ljudskog društva o
tih vremena do danas. Ideje humanizma: “prirodnih ljudskih prava”, “društvenih ugovora”, “opšte volje”,
“kolektivne svijesti” i “komune”, kao i praktične akcije – ustanci robova, seljačke bune i revolucije XVII,
XVIII, XIX I XX vijeta nisu ukinule i ako jesu ublažile odnose ropstva, kmetstva i najamništva. Politička
emancipacija koju je razvila praksa građanskog društva postala je prolegomena za slobodu čovjeka i
njegovih društvenih zajednica, ali zasad samo to. Građansko društvo je političku emancipaciju proglasilo
krajnjom tačkom – vrhom društvene emancipacije) odvajanjem crkve od države i jednakošću ljudi pred
zakonom. Religija (kršćanska) se, nakon stoljeća borbi s politikom zadovoljila s tom građanskom
slobodom. Ili nije? Ovo se pitanje mora dublje razmotriti, naročito na činjenicu različitih stanovišta
svjetskih religija prema građanskom društvu i državi. Ja sam ne poznajem dovoljno ovaj problem, te ne
mogu ovdje više ništa reći. Politika je pojedinačnog individuuma građanskog društva učinila “kolektivnim
pojedincem” (klasnim, državnim, nacionalnim i partijskim); ona je cijelo društvo pretvorila u političko
društvo, a čovjeka u “političkog čovjeka”. (S. M. Lipset) 4. Strukturacija, destrukturacija i restrukturacija
društvenih identiteta uspostavljanja hijerarhije među integralnim dijelovima identiteta. Bogato
društveno biće čovjeka i društvenih zajednica se razbija zakonima strukturacije na jednostrane,
osiromašene subjektivnosti, bez unutrašnje koherencije, zavisno od spoljašnjih prirodnih i društvenih sila,
s neizvjesnošću da sačuva integritet i subjektivitet. Drama strukturacije i hijerarhizacije nije puka
objektivna činjenica, tj. bez odgovornosti subjekta društva (društvenih odnosa). Proces je kompleksan.
Odnosi između strukturalnih elemenata u unutrašnjem biću društvenih identiteta neposredno se
izlijevaju i na odnose između društvenih identiteta, a potom i na cijelo ljudsko društvo. Kriza identiteta