Znakovi vremena 6 - Ibn Sina

pojedinačnog društvenog individuuma u našoj savremenosti vrhuni ne samo u činjenicama “čovjeka
jedne dimenzije” (H. Markuze), odsustvo “čovjeka bez granica” (P. Bruckhner), te činjenicama “društvene
zoologije” (ksenofobija, genocid, urbicid, kulturocid), već i u činjenicama totalitarizma, hegemonizma,
nacionalizma i šovinizma, koje prijete slobodi slobodnih društvenih zajednica, a ne samo slobodi
(oslobođenju) zavisnih i neslobodnih, i naravno – smislu života i čovjeka i ljudskog društva. Zato samo
identiteti ljudske ličnosti i ljudskih zajednica kao slobodni i u međusobnom uvažavanju, priznavanju, u
saradnji i dijalogu zrcale kao nada, kao konkretna utopija (E. Bloh). Politika s ljudskim licem i religija s
ljudskim srcem mogu dati najviši prilog tog nadi i toj perspektivi. Politika bez kultivizacije i religija bez
politizacije i ideologizacije, politika i religija s etikom društvene, odnsono ljudsek odgovornosti imaju tu
šansu. Osim gornjih (tj. slobodni ljudski identiteti) za to nisu potrebne nikakve druge predpostavke. Ne
postoji, kao dominantnan društveni odnos, “sukob civilizacija” (S. Huntington), odnosno kultura (religija),
nego sukob starog, tradicionalnog, “zatvorenog” i novog “postindustrijskog” (A. Turen) i “otvorenog
društva” (K. Poper). Univerzalnost politike odgovornosti, univerzalnost religije, i naravno, kritičke nauke
može i mora stati nasuprot temeljnog sukoba nase savremenosti – monizma i pluralizma, diktature i
demokratije, politike i etike, mondijalizma i autonomije, iracionalizma i racionalizma. Četvrto pitanje –
aktuelna situacija bosanskohercegovačkog društva. Ovdje su za istraživanje i promišljanje značajna
slijedeća pitanja: 1. Mogućnosti i realnost građanske konstitucije društva, koje se nude kao ishodište iz
postojećih protivrječnosti, 2. Odnos bossanskohercegovačkog društva i države. Bosna i Hercegovina je
društvo, i to društvo u punom sociološkom i historijskom smislu; država mu je u dosadašnjoj egzisteniciji
bila u pitanju, a u sadašnjem vremenu tek što je steklo državu, u pitanju je i država i društvo. 3. Odnos
države i nacije. Ovo je najteže pitnaje bosanskohercegovačkog društva, i to objektivno i subjektivno, ali
naročito subjektivno – zbog retrogradnih shvatanja i koncepcija države, nacionalne države i države u
višenacionalnim i višekonfesionalnim društvenim zajednicama. Nužno je naučno istraživanje svih ovih
relacija, struktura i odnosa. 4. Bosanskohercegovačko društvo – društvo multikulture. Identitet
bosanksohercegovačkog društva izražava pojam “bosanska paradigma” – multikultura. Multikultura
ovdje ima kao svoju “materijalnu osnovu” – historijsku činjenicu – pluralizam etničkih (nacionalnih),
konfesionalnih i političkih zajednica. Bosanskohercegovačko društvo je bilo “zajednica zajednica”, jer je
priznavalo individualitet svih njegovih društvenih identiteta. Ovo ističem i zbog shvatanja koja identitete
društvenih zajednica ovdje poimaju u reduciranom izdanju, npr. samo kroz etničko-nacionalno, ili samo
kroz religijsko, odnosno samo religijsko-nacionalno, ili samo kroz političko, odnosno ideologijsko
određenje. U tim primjerima svijesti i prakse strada i politika i religija; politika kao ono zajedničko za sve
identitete-zajednice, religija kao ono univerzalno, koje prekoračuje granice pojedinačne države i nacije, a
time i pojedinačne politike. Nužno je prevladavati ta shvatanja i tu praksu; nužno sa stanovišta
sadašnjosti i budućnosti bosanskohercegovačkog društva i države, njegovog identiteta i integriteta.