Znakovi vremena 6 - Ibn Sina

Religija i politika - aktuelne refleksije porasta religioznosti na politički život u
Bosni - Ismet Grbo
Neke aktuelne refleksije porasta utjecaja religije na politički život u Bosni Religija i politika su u žiži
permanentnog ljudskog interesa. One, dakle, nisu privilegija znalaca religije i politike, stručnjaka
specifičnog profila, niti je to rezultat njihova interesa u određenom trenutku. Ovo je, reklo bi se,
permanentna tema i jednako budi interes “običnog” kao i obrazovnog, siromašnog ili bogatog čovjeka.
Doduše, ona danas nije u jednakoj mjeri prisutna u svim društvima, ali u društvima u krizi, ili preciznije, u
društvima u tranziciji, te u društvima čiji državni ustroj ima vjerski predznak, ona dominira. U Bosni,
posebno u posljednjoj deceniji, religija i politika su u svojevrsnoj simbiozi i ponekad je teško razlučiti šta u
javnosti preovlađuje: religijsko ili političko. Doda li se tome da je specifikum Bosne to što svaki njen
stavnovnik živi konsekvence politike kao tragedije, onda nije slučajno što su očekivanja da će religija kroz
proces reafirmacije svoojih temeljnih vrijednosti u perspektivi doprinijeti pomirenju ljudi i učvršćenju
mira, prije svega afirmacijom moralnih načela, tolerancije i suživota kao nesumnjivih vrednota. Religija i
politika su od naročitog interesa i stoga što su se u povijesti izmenjivale teokracija i demokracija, ali i
stoga što su golema povijesna razdoblja obilježena religijom kao kulturom, tradicijom, razvojem ili
stagnacijom. Položaj i uloga religije u ovisnosti je o tipu ideologije, a u Bosni su prisutni i tragovi i
poslejdice česte smjene ideologija, pa otud i znakovi stagnacije ili ekspanzije religije. Odnos politike
prema religiji i religije prema politici u bosni je (posebno ako to gledamo iz kuta permanentnih kriza koje
tresu bosansko društvo tokom cijele njegove povijesti) indikativan, jer se tu, na tom malom prostoru,
dogodio susret i sudar, sudar i susret kršćanstva (katoličanstva i pravoslavlja) sa islamom, a potom i sa
jevrejstvom. Uz to Bosnu je polovinom XX st. pogodila rigorozna ateizacija čije su posljedice brojne i to je
sasvvim vidljivo danas u sklopu ratnih posljedica. Politika i religija su se u bosanskom društvu u zadnjoj
deceniji XX stoljeća sasvim približile. Uporedo sa urušavanjem ideologije koja je suprotstavljala politiku
religiji razvijala se nova ideologija koja se približila religiju politici, jer se založila za slobodan razvoj religije
i za njenu transparentnu misiju. Taj proces potaknuo je homogenizaciju etnonacionalnih skupina jer je
religija na ovim prostorima osnovni faktor (nacionalne) identifikacije. tome je doprinijela i dugo
osporavana potreba širokih slojeva stanovništva za religijom. Postupnim oslobađanjem prostora za
religiju jačala je i privrženost ideji promjena i upravo i tu svrhu iskorištena je religija. Ako i uvjetno
prihvatimo podjelu religije na obični i izvanrednu koju je napravila Catherine Albanese onda nije slučajno
da je u Bosni došao do izražaja ovaj drugi vid pa se dogodilo da agresivno vjersko opredjeljenje “krši
tradiciju” (što je prema Ceth. A. obilježje izvanredne religije). Otud jednovremeno s procesima
deateizacije, a u okolnostima urušavanja države bivše Jugoslanive, već ranije nacionalizirana Srpska
pravoslavna crkva u sklopu programa vjerske i nacionalne ekspanzije otvoreno manifestira simbolikom
ekspanzije srpske države preeko Drine na Zapad. Srpska politika čiji su kreatori vrlo poznati intelektualci,
prije sveg književnici, filozofi i teolozi. (Dobrica Ćosić, Mihailo Marković, Milorad Ekmečić, Amfobilije
Radović i dr.) još osamdesetih godina godina “intenzivno potiče obnovu mita i potrebu zaštite ugroženog
pravoslavlja kao i srpstva i obrnuto. Riječ je o “srpskom pravoslavlju” – specifičnom hrišćanstvu –
svetosavlju, čiji vjersko politički rezon pretpostavlja život svih Srba u jednoj državi. Nema sumnje da je