Vuletić, Ljiljana (ur.) Marksizam u svetu br. 3-5

oupravnih zadataka, ne samo, đak:le, prema objektu birokratske delatnosti,nego i na subjektivnom planu: birokrata stiče naroCito, opštepoznato držanje koje ga čini tako lako prepoznatljivim. Ravnodušnosti otudenost prema životu i njegovoj raznovrsnosti su glavneodlike njegovog ponašanja. pri tom se čini kao da jednostrano vršenjebirokratske delatnosti na nekom području strogo ·odvojenom oddrugih područja, sledi neku naročitu, od ostalog života netaknutu samozakonitostili, o što je isto, da birokratska organizacija još više sužavahorizont birokratije, te uništava i poslednji ostatak usmerenostina celokupnost i kvalitativnu punoću društvenog života. Zapadajućiu "otuđe~e«, birokratija postaje ,.nečovečna«.Pravni formalizam koji proističe iz odnosa između slobodnihvlasnika roba (vidi gore) ne zaustavlja se međutim na tom ekonomskomodnosu nego obuhvata i druge sfere društv~og života. Kao zagrađansko-individualističku svest uopšte, tako se i za građansku pravnusvest, u povećanoj meri, konačno i za svaki međuindividualniodnos predstavlja kao zasnovan na slobodnom ugovoru. Na taj načinmože bez izuzetka svaki voljno sklopljen odnos između pojedinacapostati predmetom formalnog prava. Pri tom je sasvim svejedno da lije reč o nečemu za doživljajnu sferu samih učesnika višem od prosteugovorne razmene nekih ,.interesa«. Presudno ipak ostaje da se sviindividualni odnosi, posmatrani sa formalističkog pravnog gledišta,predstavljaju kao činovi razmene u neku određenu svrhu, koji se manifestujuu izričito ili neizričito sklopljenim ugovorima.Na taj način celokupni život građanskog društva postaje nesamo predmetom formalističkog prava nego i predmetom njegovogformalnog nosioca, birokratije i njenog formalizma, a to opet značiništa drugo nego: predmetom pomenutih birokratskih »otuđenja« i,.nečovečnosti«. Ta nečovečnost birokratije sastoji se u suštini u tomešto ona na osnovu čisto formalističke obrade ,.slučajeva« slepo mimo-ilazi ljudsko-kvalitativnu raznovrsnost života i što se prema njimaodnosi kao da predstavljaju samo kvantitativne veličine. Otuđenostod svega kvalitativno-ljudskog je 'zajednička osnovna crta svih biro-kratija, ma kakva da su različita ,.područja« čija imje obrada poverena.Otuđenje između ljudskog i birokratsko-formalističke delatnostineizbežno dovodi do zak:ržljavanja onog što obično nazivamo moralom,kao izrazom uzajamno obavezu jućih ljudskih odnosa. Subjektivno,pojedini birokrata može svoj rad da oseća kao neophodno, a toznači korisno i moralno opravdano služenje zajednici, ali osnovnoformalističko shvatanje koje mu nameće pravo kojem služi ne dozvoljavamu da pojedine slučajeve razmatra sredstvima moralnog rasuđivanja.on se nužno ponaša transmoralno, što u Jcra:jnjoj liniji značinemoralno.oJasno je da taj faktor ,.tržišta« u najširem smislu, koji se namećesvakodnevnom shvatanju jer prividno uspostavlja opšti odnos izmeđusamostalnih pojeđinaća, potiskuje i u sv.esti zamagljuje društvenoznačenje sfere kapitalističke proizvodnje i u njoj presudne moći raspolaganjasredstvima za proizvodnju. Objektivno razlog za ideološkopotiskivanje momenata zavisnosti i nejednakosti u kapitalističkomdruštvu treba, đak:le, tražiti u nametanju tržišnih odnosa, zasnovanihna slobodi i jednakosti među pOjedincima, kao merodavnih i određujućih,pri čemu presudno deluje okolnost što na tlu kapitalistič~produkcionih i svojinskih odnosa neophodnu pretpostavku za funkCIonisanjekapitalističkog društvenog poretka uopšte predstavlja tržišno-slobodnii individualistički način opštenja među ljudima.Nešto sasvim slično može se reći i za pravni. izraz građanskoslobodarskogindividualizma, za građansko pravo. Ono predstavlja- u izravnoj suprotnosti sa svakim drugim pravnim sistemom (sizvesnim izuzetkom rimskog), a posebno sa feudalnim - pravnioblik u kojemje izražena prepuštenost-sebi-samima društvenih odnosapojedinaca na osnovu kapitalističke robne strukture.Od presudne važnosti za suštinu birokratije pri tom postaje sledeće.Budući da građanskom pravu zbog njegovog slobodarsko-egalitarnogi individualističkog karaktera pripada zadatak jemca za slobodanugovorni odnos bez mešanja u sadržajno oblikovanje ugovora,ono nema nikakvog uticaja na konkretne odnose samih pojedinaca,koje određuju najraznovrsnije okolnosti i koji se menjaju od slučajado slučaja, ili, što je isto, na pravni sadržaj. Može se, đak:le,potpuno opravdano reći da je karakter građanskog prava u suštiniformalan. Ono što se u građanskom pravnom sistemu smatra pravnimsadržajem ne ukida formalizam, jer je svako pravno-sadržajnoregulisanje vezano za formulu: ,.Ako ... onda«, pri čemu zakon upravona to ,.ako« nema uticaja, jer ono zavisi isključivo od slobodnogodlučivanja pojedinaca. Formalizam je duša građanskog prava. Aliindividualistički i, kao što smo videli, u suštini egalitarni pravni formalizamjesamo zato građanskom društvu podnošljiv, ili, bolje rečeno,samo mu zato tako dobro odgovara jer ne dira u njegovu protivrečnudruštvenu strukturu. Tako, na primer, građansko pravo, unutarprotivrečnosti između prinude koja postoji za većinu stanovništvada svoju radnu snagu prodaje kapitalističkim posednicima sredstavaza proizvodnju i slobode da biraju između onih kojima je prodaju,shvata samo slobodu. Tako se i sa pravne strane pojačava prividniutisak: da je sloboda preovlađujuća, a da je zavisnost podređeni i slučajnimomenat u socijalnim odnosima društva.Jasno je i ne treba dalje dokazivati da građansko pravo svoj formalistički,a to znači za konkretni sadržaj individualnih ,.slučajeva«načelno nezainteresovani i time i na drugu stranu usmereni karakter,obavezno prenosi na svoje lične zastupnike, na birokratiju. Ali poštose kod birokratije ne radi o nekoj apstraktnoj, nego o živoj pojavikoja se sastoji od ljudi, paje stoga i podložna ljudskim sklonostima islabostima, sa tim pođvrgavanjem birokratije formalizmu nastaje je-dan novi društveni i istorijski problem sa dalekosežnii:n posledicama.Podložnost birokratije formalizmu razorno dolazi do izražaja nesamo u birokratskom radu, g. u praktičnom ostvarivanju pravnih i6465