Vuletić, Ljiljana (ur.) Marksizam u svetu br. 3-5

~mog veća (26-27. jun 1950) on kaže:»U čemu je kod nas početak od1lIJliraqja države? Ja ću navestisamo ove primjere: prvo, decentralizacija državne uprave, naročitoprivrede. Drugo, davanje fabrika i privrednih. preduzeća uopće naupravljanje radnim kolektivima, itd. Već sama decentralizacija nesamo privrede nego i političkog, kulturnog i drugog života nosi usebi duboko demokratski karakter ... «znamo »da su klasici marksizma polazili od pretpostavke da neminovnostdruštvenog preQbražaja, ti. socijalizma, dolazi u vrijemekada su proizvodne snage razvijene do visokog stepena ... znamo i toda je sovjetska vlast naslijedila jednu od industrijski najzaosta1ijihzemalja i da je prema tome jasno da je tamo bilo potrebno stvaranjematerijalnih uslova za socijalizam... Ali, s druge strane, ne može seraditi o tome da država mora u svojim rukama imati. sve funkcije - iprivredne - sve dotle dok ne stekne taj visoki stepen industrijalizacije...« .Staljin »svodi ulogu partije na to da rukovodi državnim aparatomna kome još stoji biljeg klasnog društva. Prema tome, nije nikakvočudo što se partija u Sovjetskom Savezu sve više birokratizira israsta u jednu cjelinu s birokratskim državnim aparatom, ti. identifikujese s njim, postaje i sama đio birokratskog aparata i na taj načingubi vezu s narodom i sa svim onim što bi zaista bila njena dužnost...« Ali »svesti ulogu partije Da birokratski aparat. .. to je suprotnoLenjinovom učenju o ulozi partije u prvoj, prelamoj fazi, kaorukovodioca i vaspitača, a ne kao onoga koji goni. Taj šablon se biopočeo i kod nas praktikovati, ali smo mi preduzeli sve potrebne mjerei strogo ćemo se čuvati takve prakse kod nas.« (podvukao L. K.) •Istorija će dokazati da je Titov optimiVlm opravdan. Nemasumnje da je svaka zemlja koja prede u socijalizam bez razvijene industrijeveć u kapitalizmu suočena sa veoma teškim problemima. Alito ne mači da za takvu zemlju jedini izlaz predstavlja teroristički birokratizampo staljinističkom uzoru. U uslovima zaostalosti samopostepeni uspon masa, koje tu i nemaju previsoke zahteve, predstavljadovoljnu garanciju za to da se, uz razumno i pažljivo upravljanje ivaspitavanje naroda, razvoj u ekonomskom i u kulturnom pogledumože ostvariti i na slobodarskom tlu. Videli smo, kao što je i sa s0-cijalističkog stanovišta tačno, da se bez obzira na pojavu suprotnihtendencija u početku, ti. u prelamom periodu, u načelu zadržava staripravni oblik. Time što, kao što Marx kaže, stari načfu raspodele usuprotnosti prema novom načinu proizvodnje još prilično dugo ostajena snazi, princip formalne jednakosti pojedinaca ne biva, ili bivasamo marginalno povreden ne samo u oblasti ekonomskog nego i ucelokupnom društvu.Ali to mač~ da odgovarajući faktičkoj nejednakosti pojedinaca'Navodi iz: Tilo 1/ skl/plUni JI/goslavije, Izdanje Skupštine SFRJ, Beograd,1978, str. 185. i 187. - I'rim. prev.u subjektivnom i društvenom pogledu i tu, mada u potpuno izmenjenomvidu, formalna jednakost prenebregava faktičku nejednakost, ti.da suprotnost između formalno-pravnog i stvarnog položaja pojedinacau početku ne biva ukinuta. (Jednom docnijem stepenu razvojasocijalizma preostaje uloga da prevaziđe formalni, ti. prividno egalitarnipravni oblik, a u stvari oblik koji sankcioniše nejednakost, i tou korist kvalitativnih različitosti i njihovog najšireg uzimanja u obzir.)Paschukanis primećuje jednom veoma tačno u svojoj Opštojpravnoj nauci da »osnovne jurističke kategorije ne zavise od konkretnogsadržaja pravnih normi, ti. da one zadržavaju svoje značenje pribilo kojoj promeni tog konkretnog materijalnog sadržaja« (str. 19).1To objašnjava zašto birokratski formalizam koji se temelji 'natom pravnom obliku ostaje na snazi i tamo gde se više ne rađi oprvobitnoj oblasti primene građanskog pravnog formalizma, naimegde se više ne radi o privatnim odnosima autonomnih vlasnika roba,nego o jednom sistemu u kojem su ravnopravne »slobodne« subjektekapitalističkog robnog sveta zamenili subjekti koji nastupaju kao formalnojednaki »elementi« izgradnje jednog strogo smišljenog i mehaničkishvaćenog ekonomskog plana. Jer i tu, kao i tamo, ti. u građanski»slobodnom« pravnom poretku kao i u planskom privrednomporetku, smatraju se kvalitativno različita subjektivna svojstva »slučajnim«,zapravo tuđim »sistemu«.Tu treba imati na umu da je pod pretpostavkom početnog zadržavanjastarog načina raspodele, a time i starog načina nagrađivanja,neizbežaD i taj fom1alistički i prividno egalitarnipravni poredak.Marx je u »Kritici Gotskog programa« razotkrio protivrečnostkoja se krije u pravnom formalizmu. On piše:»Zato je ovde jednako pravo (ti. u početnom stadijumu socijalizma- L. K.) još uvijek u principu - buržoasko pravo, iako principi praksa više nisu u opreci, dok razmjena ekvivalenata pri robnojrazmjeni postoji samo u prosjeku, a ne u svakom pojedinačnom slučaju.. I pored tog napretka, ovo jednako pravo ima još uvijek buržoaskegranice. Pravo proizvođača je proporcionalno radu koji onidaju; jednakost se sastoji u tome što se mjerenje vrši jednakim mjerilom-radom.Ali jedan čovjek je ftzički ili intelektualno jači od dnigog ...Ovo jednako pravo je nejednako pravo za nejednaki rad. Ono ne priznajenikakve klasne razlike, jer je svaki samo radnik kao i drugi; aliono priznaje prešutno nejednaku individualnu obdarenost, prematome, nejednaku radnu sposobnost radnika kao prirodne privilegije.Zato je ono po svom sadržaju, pravo nejednakosti, kao i svako pra-(Karakteristično je da je odlično Paschukanisovo marksističko delo ustaljinističkim zemljama zabranjeno. Sam Paschukanis je izgleda -Iikvidiran«.Godine 1966. se u izdanju Neue Kritik (Frankfurt na Majni) pojavilo jedno njegovonovo izdanje.7677