lber Ortaylı - Yakın Tarihin Gerçekleri

YA KIN TA Rİ HİN GERÇEKLERİ
lan içinde bu mücadele zafere ulaştıktan sonra da 1876
Kanun-i Esasisi hukuken 1922 yılının Kasım ayında saltanatın
lağvıyla ortadan kalkacak; 1921 Anayasası da yerini
1924 Teşkilat-ı Esasi Kanunu' na bırakacaktır. Şu ana kadar
Türkiye Cumhuriyeti'nin en uzun ömürlü anayasası da bu
olacaktır.
Bu anayasa aslında radikal bir beyanname idi. Saltanatın
biteceğini hissettiriyordu. Cumhuriyetin de adeta örtülü bir
ilanıydı. 24 maddelik kanunun ikinci maddesi, Hakimiyet-i
Milliye'nin esas olduğunu belirtir. Daha da önemlisi devletin
adı kesindir; "Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi
tarafından idare olunur" deniliyordu. 191 O'da Süleyman
Hayri Bolay Hoca' nın dirayet tefsiri yapan bir öncü diye
selamladığı Elmalılı Hamdi Hoca, bugünlerde Taha Akyol'un
da vurguladığı gibi Hakimiyet-i Milliye'nin hilafette üstün
olduğunu belirtmiştir. Yeni düzeni kabul edenler arasında
bu gibi medreseliler de vardı.
Teşkilat-ı Esasi Kanunu'nun hemen hiç uygulanamayan
çok ileri hükümleri de vardır. Buna göre il ve bucak düzeyinde
eğitim, sağlık gibi işleri ve bütçelerini dahi "şura"lar
yapacaktır. Oysa bu şuralar hiçbir zaman kurulamadı. Daha
ilginç bir hüküm vardı; başkentte devamlı yasama yapan
organ bütün meclis değil, her ilden seçilen birer mebusun
oluşturduğu devamlı bir şura olacaktı. Bu, Batı demokrasilerine
yabancı bu hüküm Sovyetler Birliği'ndeki "presidi um"
gibi bir organ olabilirdi, fakat hiçbir zaman tatbik edilmedi.
Cumhı,ıriyete bir geçiş belgesi olan 1 92 1 Teşkilat-ı Esasi
Kanunu hiç şüphesiz meclis üstünlüğünü yansıtmaktadır.
Saltanatın kaldırılması, Lozan Antlaşması'nın onaylanması
127