lber Ortaylı - Yakın Tarihin Gerçekleri

YAKIN TARİHİN GER.ÇEKLERİ
anayasa ile alakası olmadığını Tarık Zafer T unaya Hoca gibi
onun tarihi kişiliğine hayran bir hoca bile söylerdi, kendisinin
arşivdeki notlarını okumuştu. Cevdet Paşa' nın ideali ise
kağıt üzerindeki anayasadan çok İngiltere gibi bir anayasal
sisteme, ruha ve ananeye sahip bir hukuki toplumsal düzendi.
Cevdet Paşa bu ana komisyonun bir iş çıkaracağına besbelli
inanmıyordu. Mithat Paşa ise ''Anayasa bir an evvel çıksın
da ne olursa olsun" telaşındaydı; bu yüzden çıkan anayasanın
anayasa ile ilgisi yoktur. Teminat altına alınmayan şahsi
hürriyet ve korunma haklarının noksanlığının ilk kurbanı da
kendisi oldu, meclis toplanmadan sürüldü. Bu sürgün, ilan
edilen Teşkilat-ı Esasiye'ye yani anayasaya mugayir değildi.
Osmanlı, Macar Ko ntu Seçenyi Paşa'yı itfaiye komutanı
tayin ederken dahi bir itfaiye nizamnamesi hazırlamış, bunun
için Avrupa'da ne kadar itfaiye nizamnamesi ve teknik
şartnamesi varsa çevirip okumuşlardır. Rusya bürokrasisinin
ve Osmanlı bürokrasisinin müşterek bir adetiydi; en hafıf
bir nizamnameyi yazarken dahi önlerine küçük Alman devletleri
dahil bir alay nizamname koyarlardı. Ortaya çıkan
hukuki metinler hiç de fe na değildi. Ruslar ilave olarak bir
de kurumun tarihini yazarlardı. Bunlar, okunması keyif
veren eserlerdir.
1876 Anayasası için esbab-ı mucibe yani gerekçe layihaları
çok ayrıntılı tutulmadı. Onun için bizim hukuk tarihçileri
"Belçika anayasasına göre hazırlanmıştır" , "Hayır efendim,
Prusya anayasası modeline göre hazırlanmıştır" diye tartışırlar.
Modelin ne olduğu o çağın anayasalarının her birini
okudukça daha çok tartışma konusu olacaktır. Ama büyük
devletler Tersane Konferansı' nda toplanıyordu, baskılara
karşı bir an evvel anayasanın ilanı gerekliydi. Öyle de oldu.
131