lber Ortaylı - Yakın Tarihin Gerçekleri

İLBER ORTAYLI
öyle ki 19. asırda Şemseddin Sami Fraşeri hem Arnavut
hem Türk milliyetçiliğini birlikte götürüyordu ve Sadrazam
Said Paşanın Panislamizm'i ise temel unsuru Türk olan bir
Panislamizm idi.
Daha açık Türkçüler de vardı: Ahmed Vefık Paşa, büyükelçi,
başvekil, yazar ve Moliere mütercimi: ihtida eden
Bulgarzadeler ailesinden geliyor. Sözünü yukarıda ettiğimiz
bu ünlü Türkolog, eski yeni Yunancaya hakim ve anti-Hellendi.
İlk parlamentoda 1877'de seçim kanunu tartışılırken,
Arap mebuslara "gelecek seçime kadar aklınız varsa dört yıl
içinde Türkçeyi öğrenirsiniz" demişti. 1849'da imparatorluğa
sığınan Macar, Polonyalı subaylar ihtida ettiler ve Türk milliyetçisi
oldular. İçlerinden Konstantin Borzecki 1869 yılında
(diğer adıyla Mahmud Celaleddin Paşa, Nazım Hikmet'in
ana tarafından büyük dedesidir) Türk etnik milliyetçiliğinin
düsturu olan "Les Turcs anciens et modernes" (Eski ve Yeni
Türkler) adlı bir kitap yazdı.
Öbür yanda Küçük Asya kıyılarında yer alan Chidonia
(Ayvalık)'da kurulan Hellen Akademisi sadece Hellenleri değil,
başka Hıristiyanları da eğitiyordu, ama Hellenize ederek ...
Buna rağmen aksi gelişme de başladı. Hellenlikle bağdaşan
Bulgarlardan Konstantin Photinov gibi biri ise İzmir'de ilk
Bulgar gazetesini "Lyuboslovje"yi çıkardı. Odesa'da ticaretle
uğraşan bir Bulgar aydını olan Aprilov, Ukraynalı Venelin'in
tesiriyle Hellen değil, Bulgar olduğunun bilincine vardı ve
milli Bulgar maarif hareketini başlattı. Balkanlarda Pax Ottomana
sona eriyordu. Bulgar komitelerini model alan bir
Türk komitesi İttihat ve Terakki Cemiyeti Türkiye'nin ilk
önemli siyasi partisi olarak hayata atıldı. Bu anayasacı dev-
34