lber Ortaylı - Yakın Tarihin Gerçekleri

YA KI N TA Rİ HİN GERÇEKLERİ
Müslüman Arap düşünürlerindeki bu ortak boyut Hıristiyan
Araplar tarafından da paylaşılmaktaydı. Butrus el-Bustani
1861 'de Suriye'de kurduğu ilim akademisine (El-Camiyya
el-İlmiyye es-Suriyye) Ali ve Fuad Paşalar gibi devlet ricali,
daha doğrusu Tanzimat'm aydın bürokratlarını üye yaparken
böyle bir strateji izliyordu. Ona göre Osmanlı birliği
Arapların da birliğini sağlayacak, onların kültürel ve içtimai
gelişmesine yol verecek tek unsurdu. Bu sayede Arap dili de
eğitimde kullanılabilecek ve bu sayede Arap dili ve imlasının
yanı sıra Arap kültürü de bu birlik içinde gelişebilecekti.
Siyasi kalkınma için de bu gerekliydi. Aslında yabancı eğitim
kurumlarında (örneğin Syrian Protestant College ve Fransız
Cizvit Kolej i gibi) okuyan bu Hıristiyan Araplar; Arap
tarihi, kültürü ve diliyle ilgili araştırmalarda oldukça olgun
bir düzeye ulaşmışlardı. Hıristiyan Araplar, İslam tarihi ve
kültürünü Arap tarih ve kültürü olarak yorumlayan eserler
verdiler (Kuşkusuz bu bir abartmadır). Bu düşünceler Arapların
seçkin medeniyete büyük katkılar yapan ve yapacak olan
bir ulus olduğu yönündeydi. Osmanlı yönetiminde Arapların
daha çok söz sahibi olması, Arapçanın eğitim dili yapılması
doğrultusunda istekleri vardı. Bu istekler, aynı zamanda,
liberal bir düşünce ve anayasal kurumların gerçekleştirilmesi
üzerinde yoğunlaşıyordu. İşte bu noktada Hamidiye rejimi
liberal Arap ulusçuluğuyla, tüm İslamcı niteliğine rağmen,
uzlaşmazlığa düştü ve Yıldız Sarayı'nın izlettiği Arap milliyetçiliği
de b uydu . Fakat II. Abdülhamid diğer yandan
bürokraside, hem de hükümet merkezinde ve vilayetlerde
en çok memur istihdam eden bir hükümdar olarak karşıt bir
grup oluşturuyordu. Kaldı ki resmi Yıldız İslamcılığı da öncü
191