lber Ortaylı - Yakın Tarihin Gerçekleri

i LBER ORTAY LI
Bilhassa vaha şehirleri Kufra, Gadames gibi Afrika ile sahil
arasındaki ticaretin, kervanların uğrak yerleri var. Bu yüzden
bu Libya dediğimiz toprak -ki tarih boyu Arap dünyasında
Trablusgarp diye geçiyor- 7. asırda ve Hz. Ömer devrindeki
Mısır' ın fethinden sonra Arap fütuhat programına girmiştir.
Ukbe bin Nafi gibi bir Kuzey Afrika fatihinin eliyle İslamlaşmış
ve fütuhat Libya, Tunus ve Cezayir ile devam etmiştir.
Demek ki Arap fatihler artık 8. asrın başlarında İspanya'ya,
Endülüs' e geçecekler. Bizim için bu önemli toprağın ne
olduğunu kaydetmeye gerek yok. Arazi, Arap fethine kadar
Romadır. Ve bütün tarih boyunca da Mısır'a hükmeden
devletler Kuzey Afrika'ya da hükmetmiştir. Bu devletlerin
Libya'da bir hakimiyeti vardır, Trablusgarp diye müstakil
devlet ise ortada yoktu.
Nitekim Osmanlı fütuhatı da Mısır'dan sonra Cezayir' in
(yani Garp Cezayir'i) ilhakını getirdi. Bu bölgede mesela
Cezayir'in otonom bir yapısı vardır, mahalli "kuloğulları"
buradan giden Türk asıllı yeniçeriler ve oradaki yerlilerin
birleşimiyle oluşmuştu. Libya'da bu "kuloğlu" nüfuzu o kadar
çok değildi, fakat gene de hakimdi. Daha fazla Osmanlı
hakimiyeti vardır ve bir bakıma da gevşek bir yönetimdir.
Çünkü bu çok geniş bir arazi ve nüfusu da çok fazla olmadığından
stratejik kaynakları kontrol etmek kolay değildi. Bu
nedenle Trablusgarp vilayeti ve yanındaki müstakil Bingazi
sancağı gevşeklik içindedir. Hiç şüphesiz ki pek dikkate alınmayan
ikinci safha Senusilerdir. Kuzey Afrika' nın tasavvufi
tarikatlarıdır. Cezayir'de Ticanilik var ve Senusilik de burada.
Senusiler Osmanlı Türkiyesi'nin diğer merkezlerinde çok
etkili olmadılar fakat Filibeli Şehbenderzade Ahmet Hil-
40