lber Ortaylı - Yakın Tarihin Gerçekleri

YAKIN TARİHİN GERÇEKLERİ
Şimdi diyelim ki kazanın birinde, Ege'deki şehrin merkezinde
biri buradaki tarihi bir taş kahveyi bir gece için
kiralamak istedi. Yani kapatmak istedi. Kahvenin sahibi
der ki "Biz eshab-ı emlakteniz. Bura böyle kapatılır mı, biz
ne yapacağız, gelen insanlar nereye oturacak?" Bu, sırf bir
amme hizmetindeki kesintiyi ifade etmediği için oldukça
önemlidir, o kahveye adamların gelmesi ve hizmet edilmesi
ve ne olduğunun gözlenmesi geleneksel bir vazifedir. Belki
artık öyle cereyan etmiyor ama eskiden beri öyle olagelmiş
idi. Bu sistem II. Meşrutiyet'te tatbik edildi. II. Meşrutiyet
seçimlerinin birincisi oldukça sıhhatli cereyan etmiştir, ikincisi
yani İttihat ve Terakki'nin darbeden sonraki hakimiyeti
devrinde yapılan seçim ise sopalı seçim adıyla anılır. Orada
oldukça güdümlü bir seçim sistemi tatbik edildiği çok açıktır.
Cumhuriyet devrinde hiç şüphesiz ki tek parti idaresi vardı;
ama çift parti idaresini de gördük. Terakkiperver Fırka seçim
yaşamadı ama muhalif olarak kitlelerle boy gösterdi. Serbest
Fırka ise milletvekili değilse de belediye seçimlerine girdi ve
hayli rey kazandı. Terakkiperver Fırka da 1925 Haziranı' nda
kapatılan bir partidir.
Burada esas olan çift dereceli seçimdir. Biz ancak
müntehib-i evvelleri seçiyor, müntehib-i sani oluyoruz.
Müntehib-i evvel, müntehib-i saniyi, yani ikinci seçmenleri
seçiyor, onlar da hükümete rey veriyor. Bu Amerika'da tatbik
edilen bir sistem ama ikinci seçmenler birincinin reyine o
kadar bağlı ki ona göre hareket ediyorlar, sistem böyle işliyor.
Genel çerçevesiyle 1946 seçimlerinin hadiseli ve baskılı
geçtiği; "açık oy, kapalı tasnif"in hadise yarattığı, buna
karşılık yeni seçim kanunuyla birlikte l 950'den itibaren
143