You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
İ LBER ORTAY LI<br />
Bunlara rağmen ilk önemli ayaklanma, Arap dünyasının<br />
kentsel ve tarım kesiminde değil; uzak çölde, Arap<br />
Yarımadası'nda görüldü. Hareket katiyen ulusçu değildi;<br />
dini bir hareketti. 18. asrın sonunda Arap Yarımadası' nda<br />
bağnaz bir tarikat olan Vahhabilik önemli rol oynuyordu.<br />
Tarikatın kurucusu Abdülvahhab daha çok 14'üncü asır<br />
düşünürü olan İbn-i Teymiyye'dcn esinlenmiş görünüyor.<br />
Asr-ı saadetten (peygamber devri) sonraki her adet ve kurumu<br />
ve daha çok otoriteyi bid'at diye reddediyordu. Bu daha<br />
çok çöl Araplığının içtimai kültürel kurumlan dışındaki her<br />
şeyin reddi demekti. Abdülvahhab, çölün en muhafazakar<br />
ve başkaldıran unsuruyla, Suud kabilesiyle birleşti. Suudiler<br />
onun ölümünden sonra Vahhabiliği sürdürdü. 1806'da Emir<br />
Muhammed es-Suud Mekke'yi işgal etti. Bu hareket çok<br />
sonra Kavalalı Mehr,ned Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa sayesinde<br />
bastırıldı. Çöldeki bu olayı ve potansiyeli, sonraki gelişmeleri,<br />
özellikle Birinci Dünya Savaşı'ndaki Arap ayaklanmasını<br />
değerlendirebilmek için hatırda tutmak gerekir.<br />
Çağdaş boyuttaki Arap ulusçuluğu Mısır'da ilk ürünlerini<br />
verdi. Mehmed Ali Paşa, Mısır'da reformlarını uygulamaya<br />
başlayınca, bir grup öğrenciyi Avrupa'ya yolladı. Bunların<br />
içinde Rıfat el- Tahtavi (1801-73) Arap ulusçuluğunun öncüsü<br />
sayılmalıdır. Tahtavi daha çok Fransız eğitim sisteminin<br />
ve Fransa'daki sosyal kurumların etkisi altında kalmıştır ve<br />
Arap ulusunun eğitimdeki kalkınması ve yurttaş bilincine<br />
ulaşması için gerekli yöntemler üzerinde durmuştur. Ulusçuluğu<br />
bir ayrılıkçılık değildi ve Osmanlı Devleti' nin İslam<br />
birliği ve bu birliğin gelişmesinde rolü ve toplayıcı kudreti<br />
olduğuna inananlardandı. Gene Mağrib'de, Tunus'ta ortaya<br />
188
Change language