'De vallende wethouder' (2011,pdf) - Harrie Aardema

De secretaris: ‘De raad stuurt hier nog steeds op details en zit in de
controlrol - net als de meeste andere raden - , de raad stuurt minder op de
kaderstelling en volksvertegenwoordiging.’ In het algemeen merken
respondenten op dat het lastiger is geworden om relaties te leggen tussen
college en raad(sleden). De afstand is groter, maar normaal gesproken niet
onoverbrugbaar. Het duale stelsel vergt verbindend vermogen in raad en
college. Her en der heeft het dualisme invloed op de sfeer.
Er kan makkelijk een neiging tot wij-zij denken aan worden ontleend.
Wethouders van buiten
Sinds de invoering van de dualisering in 2002 kennen we in Nederland het
fenomeen ‘wethouder van buiten’. Intussen is 27 % van de wethouders een
wethouder van buiten. 113 Wethouders van buiten kunnen een uitkomst zijn
als men elkaar in de crisis al te zeer het leven zuur heeft gemaakt. Het
fenomeen wethouder van buiten kan een welkome ontsnappingsmogelijkheid
zijn waar de onderlinge verhoudingen vastzitten of waar
openlijk ruzie wordt gemaakt. Na een crisissituatie wordt nogal eens een
beroep gedaan op wethouders van buiten. Niemand in het interne circuit
is dan meer acceptabel als wethouder, dat geldt alleen nog een onbesmet
iemand van buiten.
De wethouder van buiten zonder een relevant politiek-bestuurlijk verleden
en zonder wortels in de lokale samenleving kan echter een risicofactor zijn,
zo laten enkele van onze cases zien. Vooral waar de betrokkene terugvalt
op gedragsroutines uit vroegere werkverbanden die zich slecht verdragen
met de politiek-bestuurlijke mores kan hij / zij het moeilijk krijgen.
Bijvoorbeeld iemand die in zijn vorige functie leiding gaf aan honderd
werknemers en het gedrag dat daarbij past ook binnen de ambtelijke
organisatie tentoonspreidde. Een burgemeester over een vertrokken
wethouder: ‘Hij was gewend om in zijn eigen bedrijf over alles te gaan en
zelf te besluiten. Als wethouder heb je te maken met ambtenaren die
zeggen dat iets niet kan, met collega-wethouders die eigen opvattingen
hebben en dan ook nog eens de raad. Een beetje inschikken, matigen,
geven en nemen, nu jij en de volgende keer ik, dat soort dingen was hem
niet op z’n lijf geschreven.’
113 Brief van de Minister van BZK aan de Tweede Kamer d.d. 16 maart 2011, kenmerk 2011-
2000083654, op basis van onderzoek van de Stichting DecentraalBestuur.nl. Zie ook
Castenmiller & Van Dam 2010. In steden van meer dan 100.000 inwoners komt ruim één op de
drie wethouders van buiten de raad; in de overige gemeenten is dat een kwart; ruim één op de
vier wethouders van buiten de raad komt ook uit een andere gemeente (Castenmiller & Van
Dam 2010: 16). Zie ook Bouwmans 2009, ‘Superambtenaar zonder vaste woonplaats’.
101