'De vallende wethouder' (2011,pdf) - Harrie Aardema

In dit hoofdstuk komt het macroniveau aan de orde. We staan stil bij het
dualisme als mogelijk relevante factor (4.1), kijken naar andere
ontwikkelingen die eventueel een rol zouden kunnen spelen (4.2), bezien
in het bijzonder de rol van de media (4.3) en verkennen in hoeverre
landelijk gezien al dan niet sprake is van bestuurlijke instabiliteit op lokaal
niveau en wat daaraan volgens de respondenten valt te doen (4.4).
4.1 Dualisme
Gewijzigde verhoudingen
Het in 2002 ingevoerde duale stelsel heeft de politiek-bestuurlijke
verhoudingen bij gemeenten veranderd. Vanaf dat moment zijn
wethouders niet meer tevens raadslid. Dat is een belangrijke verandering.
Zij maken niet langer deel uit van het gremium dat ‘hoofd van de
gemeente’ is (artikel 125 Grondwet). Van vooruitgeschoven post van een
raadsfractie zijn zij gemeentebestuurder geworden, deels met een eigen rol
en met eigen taken, deels ter uitvoering van wat de gemeenteraad op
hoofdlijnen wil. Wethouders kunnen in het duale stelsel niet meer
meestemmen in de raad over collegevoorstellen. De raden zijn niet kleiner
geworden, dus er moeten ook méér mensen worden overtuigd. Door de
scherpere afbakening van taken en bevoegdheden is de gemeenteraad
meer los komen te staan van het college. Voor wethouders heeft dit
doorgaans als consequentie dat zij minder invloed hebben op de
standpuntbepaling van de eigen fractie in de gemeenteraad.
Besluitvormingsprocessen zijn daardoor minder voorspelbaar geworden.
Ook al hebben gemeenten dualistische trekken van het Rijk overgenomen,
er blijven ook verschillen bestaan. De burgemeester is bijvoorbeeld geen
formateur van het bestuur en vervolgens geen ‘regeringsleider’, zoals de
minister-president op rijksniveau dat wel is. Dit beperkt zijn / haar
mogelijkheden om ontspoorde verhoudingen weer in goede banen te
leiden. Een burgemeester: ‘Je moet je niet in het coalitiedebat mengen, je
kunt hooguit bemiddelen.’ Voorts kent het lokale bestuur in beginsel het
principe van ‘collegiaal bestuur’; ofschoon dit niet betekent dat individuele
wethouders niet zouden kunnen vallen. Een derde verschil is: anders dan
de val van een kabinet leidt de val van een college van B & W niet tot
nieuwe verkiezingen.
Er moet binnen de bestaande politieke verhoudingen een nieuw college
worden gevormd. Tot het moment dat het nieuwe college er is kunnen de
zittende bestuurders wel ‘demissionair’ aanblijven, evenals dat bij het rijk
het geval is. De bestuurders blijven dan met een ‘beperkte opdracht’ aan:
zij maken in beginsel geen beleidskeuzes meer.
97