'De vallende wethouder' (2011,pdf) - Harrie Aardema

20
rekenkamerrapporten een hulpmiddel. Het lijkt het erop dat raadsfracties
zich de laatste jaren hier en daar sterker zijn gaan profileren, vaak ten koste
van wethouders. Dat zou op zich geen probleem hoeven te zijn: de raad is
immers controleur en de wethouder heeft een heel ambtelijk apparaat
achter zich. Maar een versterkte controlerende rolinvulling van de raad kan
door wethouders wel als een probleem worden ervaren.
Gemeenteraadsfracties zien minder door de vingers. Daarnaast lijken zij
soms liever te luisteren naar anderen (deskundigen, burgers) dan naar hun
wethouders. Dit maakt het voor wethouders bestuurlijk lastiger.
De kwaliteit van gemeenteraden is in de ogen van veel respondenten een
probleem (niet alleen de ex-wethouders): men laat zich vaak leiden door
cliëntelisme en stuurt niet op hoofdlijnen, maar op details. Stukken
worden over het algemeen slecht gelezen.
De politieke versplintering die de laatste jaren in gemeenteraden heeft
plaatsgevonden (veel kleine fracties, geen grote) is eveneens een factor die
het functioneren van wethouders bemoeilijkt. Sommige, vaak nieuwe
lokale partijen stellen zich agressief, populistisch en cliëntelistisch op en
missen voldoende politiek-bestuurlijke ervaring. Daardoor kunnen er
‘gekke dingen’ gebeuren. Veel ex-wethouders geven aan dat zij last hebben
gehad van de vergrote afstand tot de eigen raadsfractie. Ze voelden zich
weinig beschermd vanuit de eigen politieke partij. Interne verdeeldheid
binnen een coalitiefractie blijkt in een aantal cases een flinke risicofactor
te zijn. Er was achter de schermen sprake van veel rivaliteit, wat niet goed
gecorrigeerd kon worden door de fractieleiding.
Aan de val van wethouders ligt geregeld ook ambtelijk falen ten grondslag,
maar tegelijk hebben ambtenaren meestal geen rol in het politieke
conflict. De meeste ex-wethouders hadden een goede relatie met het
ambtelijk apparaat. In grotere gemeenten hebben wethouders het
voordeel van een kwalitatief betere bestuursondersteuning die hen ‘uit de
wind houdt’. Wethouders worden daar, ze het nodig hebben, ook extra
voorbereid op een debat.
Lokale netwerken spelen zelden een duidelijke rol als een wethouder moet
vertrekken. Veel wethouders hebben goede maatschappelijke contacten,
maar deze kunnen ook een risicofactor zijn: ‘En jij regelt dat wel voor ons,
wethouder?’ In zogenaamde ‘bestuurlijke problematische gemeenten’,
waar centrifugale (splijtende, conflictaanjagende) krachten het winnen van
de centripetale (temperende) krachten, hebben wethouders een relatief
grotere kans om te vallen.