'De vallende wethouder' (2011,pdf) - Harrie Aardema

komt zelden uit de lucht vallen, ook als dat ogenschijnlijk wel zo is.
Wethouders worden nooit ‘zo maar’ weggestuurd. De raad heeft het niet
erg sterke optreden van een wethouder (of misschien zelfs ‘gestuntel’) vaak
al een tijd aangezien. Zien de wethouders in kwestie de dreigende lucht
aankomen? Nee. Vallende wethouders zijn gemiddeld genomen niet goed
in valpreventie. Wethouders worden zelden zeer snel na hun aantreden tot
vertrek gedwongen. Een wethouder mag zich altijd wel inwerken. Maar na
zekere tijd is dat geweest. Een tweede bestuursperiode is dan ook
gevoeliger voor valdreiging dan de eerste bestuursperiode. Na twee
bestuursperioden lijkt de houdbaarheidsdatum van de meeste wethouders
in een bepaalde gemeente te zijn verstreken. Dan is er zo lang gekeken
naar een wethouder dat men weet ‘welke plaat er draait’. Men gaat de
beperkingen van de wethouder meer zien.
Als wethouders vallen, komt dat dan misschien ook door een gebrekkige
teamgeest? Het college van burgemeester en wethouders opereerde
volgens onze respondenten soms wel en soms niet als team. Collegiaal
bestuur blijkt echter - als het erop aankomt - vaak een lege huls: als een
wethouder dreigt te vallen, springen andere wethouders zelden bij om te
steunen of om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Dan is het team geen
team meer waarvan de leden het voor elkaar opnemen en staat de
bestuurlijk verantwoordelijke wethouder er vaak alleen voor. Men zegt dan
bijvoorbeeld: ‘De andere wethouders gingen niet om hem heen staan.’
Moeten ze om hem heen gaan staan? Nee, nergens staat dat dit moet.
Zorgt de burgemeester als teamleider dan niet voor de noodzakelijke
cohesie? Nee, niet altijd. De burgemeester heeft in beginsel een
belangrijke verbindende rol in het college, maar vervulde in de meeste
cases die wij bezien hebben een nogal afzijdige rol. De meeste - andere -
respondenten geven aan dat zij dat laakbaar vinden.
De omvang en politieke breedte van een college kan een risico zijn, omdat
velen tevreden gehouden moeten worden. De zwaarte en complexiteit van
de portefeuille kunnen een rol spelen, maar meestal bleek dat niet aan de
orde. We vonden geen grond voor de veronderstelling dat een parttime
wethouderschap risicovoller zou zijn dan een fulltime wethouderschap.
Een collegeprogramma dat ruimte laat voor nadere invulling kan het
politiek-bestuurlijke samenspel - met inbegrip van de oppositie -
bevorderen.
De gemeenteraad is zowel voor als na de invoering van de dualisering in
2002 het hoogste lokale bestuursorgaan, maar lijkt zich na 2002 wel méér
‘de baas van de gemeente’ te zijn gaan voelen; echter zonder de
bestuurlijke verantwoordelijkheid te kunnen nemen - deze zit bij het
college. Dat kan een zekere spanning meebrengen. Gemeenteraadsleden
controleren het college vaak scherper dan voorheen en hebben in
19